Journal of Family Nursing
Family Secrets: An Illustrative Clinical case study guided by Bowen Family Systems Theory
Donna G. Knauth
Σύμφωνα με την θεωρία του Bowen η οικογένεια ορίζεται ως ο συνδυασμός ενός συστήματος συναισθημάτων κι ενός συστήματος σχέσεων. Το οικογενειακό περιβάλλον περιλαμβάνει την πυρηνική οικογένεια, την εκτεταμένη οικογένεια καθώς και τα ευρύτερα κοινωνικά συστήματα στα οποία εντάσσεται κάθε οικογένεια. Η θεωρία αυτή δίνει έμφαση στο πως τα μοτίβα σχέσεων μεταφέρονται μέσω των γενεών και στο πως αυτά επηρεάζουν την συμπεριφορά και την υγεία. Η υγεία των μελών μιας οικογένειας εξαρτάται από το βαθμό διαφοροποίησης που έχουν μεταξύ τους, γι αυτό και μακροπρόθεσμος στόχος της οικογενειακής θεραπείας είναι η αύξηση του βαθμού διαφοροποίησης των μελών και της λειτουργικότητας της κάθε οικογένειας.
Σε αυτό το άρθρο παρουσιάζονται 1)οι βασικές αρχές της θεωρίας του Bowen και 2) το πώς αυτές βρίσκουν εφαρμογή σε μια παρέμβαση σε οικογένεια όπου υπάρχουν οικογενειακά μυστικά. Μέσα από αυτή τη θεωρία μπορούμε να απαντήσουμε στο α) τι δημιουργεί την ανάγκη για μυστικά στο συναισθηματικό και σχεσιακό σύστημα της οικογένειας, β) ποιο ρόλο παίζει κάθε μέλος της οικογένειας στην δημιουργία και τήρηση των μυστικών, γ) τι μπορεί να γίνει σχετικά με το βαθμό διαφοροποίησης και χρόνιου άγχους στην οικογένεια.
1) βασική ιδέα στη θεωρία του Bowen είναι αυτή της διαφοροποίησης του εαυτού. Ως διαφοροποίηση εαυτού μπορεί να οριστεί ο βαθμός στον οποίο το άτομο μπορεί να ξεχωρίσει το συναισθηματικό του σύστημα από το διανοητικό του, η ικανότητα δηλαδή να κρατάει ξεχωριστά συναισθήματα από σκέψεις. Η διαφοροποίηση είναι ισοδύναμη της συναισθηματικής ωριμότητας του ατόμου και ορίζεται: από το βαθμό διαφοροποίησης των γονιών του, από τον τύπο της σχέσης που έχει μαζί τους και από τον τρόπο που διαχειρίζεται τις άλυτες συναισθηματικές προσκολλήσεις με τους γονείς, ως ενήλικος. Το διανοητικό σύστημα ορίζεται από την ικανότητα του ατόμου να ελέγχει συνειδητά τις αντιδράσεις του. Ο βαθμός των άλυτων συναισθηματικών προσκολλήσεων με τους γονείς τείνει να είναι ίδιος με το βαθμό χρόνιου άγχους μέσα στην οικογένεια. Σε μια καλά διαφοροποιημένη οικογένεια τα μέλη παραμένουν συνδεδεμένα μεταξύ τους και παράλληλα μπορούν να ορίζουν τον εαυτό τους. Η επικοινωνία είναι πιο ανοικτή και υπεύθυνη μεταξύ τους και η δυνατότητα επιρροής του άγχους στη δημιουργία συμπτωμάτων περιορισμένη. Η διαφοροποίηση δεν σημαίνει αποδυνάμωση των οικογενειακών σχέσεων αλλά μάλλον ενδυνάμωσή τους.
Λειτουργία των μυστικών σε μια οικογένεια
Ως οικογενειακό μυστικό μπορεί να οριστεί κάθε πληροφορία η οποία αφορά άμεσα ένα μέλος της οικογένειας αλλά είτε αποκρύπτεται από εκείνον, είτε παραποιείται. Τα οικογενειακά μυστικά λαμβάνουν χώρα στο συναισθηματικό σύστημα κάθε οικογένειας. Ο στόχος της απόκρυψης είναι η πεποίθηση ότι έτσι προστατεύεται η οικογένεια από πιθανή αύξηση του άγχους. Αντιθέτως, η ύπαρξη μυστικών είναι ενδεικτικό της χαμηλής διαφοροποίησης των μελών της οικογένειας αλλά και ενός υψηλού ποσοστού άγχους μέσα σ’ αυτήν. Επίσης, είναι ένας από τους βασικούς μηχανισμούς τριγωνοποίησης που αποσκοπεί στην εξισορρόπηση των σχέσεων αλλά μακροπρόθεσμα αυξάνει τις εντάσεις και το χρόνιο άγχος της οικογένειας. Σύμφωνα με τον Bowen, το αυξημένο χρόνιο άγχος στην οικογένεια συνδέεται με τη δημιουργία συμπτωμάτων στη φυσιολογία των μελών, στο συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο. Το βασικό πρόβλημα δεν είναι το μυστικό καθεαυτό αλλά ο τρόπος που σχετίζονται τα μέλη της οικογένειας και γι αυτό πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, στο σχεδιασμό των παρεμβάσεων, οι συναισθηματικές και σχεσιακές διαδικασίες στην οικογένεια που εξηγούν την ύπαρξη των μυστικών.
Μελέτη περιστατικού.
Το αίτημα για βοήθεια από την κυρία Τ. (38 χρονών, μικρότερη από 3 αδέλφια) είχε να κάνει με την απόσταση και τις συγκρούσεις στο γάμο της, το πένθος για μια πρόσφατη αποβολή και την πρόσφατη διάγνωση ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας του 9χρονου γιου της. Επίσης αναφέρθηκε σε κρίσεις πανικού που βίωνε στο παρελθόν ως αποτέλεσμα της σεξουαλικής κακοποίησης που είχε υποστεί ως παιδί. Με παρεμβάσεις που βασίστηκαν στη θεωρία του Bowen, φάνηκε ότι ο χαμηλός βαθμός διαφοροποίησης από τη μητέρα της ασκούσε τεράστια επιρροή στο γάμο της και στη σχέση της με τα παιδιά της. Επίσης, φάνηκε ο κοινός τρόπος που σχετίζονται οι γυναίκες στην οικογένεια καταγωγής της, με τους άντρες. Όχι μόνο παραμένουν ανικανοποίητες από τους συζύγους τους, αλλά έχουν επίσης και μια πολύ αρνητική εικόνα για τους αδελφούς και τους γιους τους. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο η κυρία Τ. κατανόησε ότι η προβληματική συμπεριφορά του γιου της ήταν η ανταπόκρισή του στο αυξημένο δικό της άγχος. Η κυρία Τ. έδρασε έτσι ώστε να διαφοροποιηθεί μέσα στην οικογένεια της αλλά και από τη μητέρα της παράλληλα με την προσέγγιση που έκανε προς τον πατέρα της. Με ένα πιο ανοιχτό σύστημα σχέσεων και επικοινωνίας με την ευρύτερη οικογένεια μειώνεται άμεσα το επίπεδο του άγχους. Μ’ αυτόν τον τρόπο μπόρεσε να επικεντρωθεί στη λειτουργία της πυρηνικής της οικογένειας και της δικής της συμπεριφοράς μέσα σ’ αυτήν.
Κατά τη διάρκεια της θεραπείας η κυρία Τ. αναφέρθηκε στην σεξουαλική κακοποίηση που βίωσε πάνω από μια φορά, από στενό φίλο της οικογένειας, στην ηλικία των 11 χρονών. Η μητέρα της μείωσε τη σημασία των περιστατικών και έτσι κρατήθηκαν και μυστικά από τον πατέρα της κυρίας Τ. Η ίδια η μητέρα της κυρίας Τ. είχε βιαστεί από τον αδελφό της, κάτι για το οποίο δεν είχε μιλήσει σε κανέναν. Μετά και από το δεύτερο περιστατικό κακοποίησης η κυρία Τ. είχε την πρώτη κρίση πανικού, οι οποίες επανήλθαν όταν εκείνη άρχισε να βγαίνει ραντεβού και συνεχίστηκαν και με τον άντρα της κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής τους δραστηριότητας.
Ο βαθμός της διαφοροποίησης και του χρόνιου άγχους στην πατρική οικογένεια της κυρίας Τ. οδήγησαν στη δημιουργία του μυστικού. Η απόσταση στη σχέση μεταξύ των γονιών δεν επέτρεπαν στην μητέρα να μιλήσει στον πατέρα για την σεξουαλική κακοποίηση της κόρης τους. Επιπλέον υπήρχε ο φόβος ότι αυτή η πληροφορία θα αύξανε το άγχος και τη σύγκρουση μέσα στην οικογένεια. Ακόμα, η προσωπική εμπειρία κακοποίησης της μητέρας (η οποία επίσης παρέμεινε μυστική) την έκανε ιδιαίτερα συναισθηματικά ευαίσθητη ως προς το βίωμα της κόρης της. Αυτή η αντίδραση και υποβόσκουσα ένταση πέρασε τόσο στην κυρία Τ. όσο και στην επόμενη γενιά.
Παρόλο που η τήρηση του μυστικού αποσκοπούσε στη ρύθμιση του άγχους μέσα στην οικογένεια άρα και την προστασία της, τα αποτελέσματα μέσα στο χρόνο είναι τα ακόλουθα: - η κυρία Τ. εμφάνισε κρίσεις πανικού, είναι υπέρβαρη, έχει προβλήματα στο γάμο της και με τα παιδιά της. – η αδελφή της έχει διαγνωστεί με ψυχαναγκαστική διαταραχή. – ο αδελφός της κάνει χρήση ναρκωτικών από την εφηβεία. – ο πατέρας της και παππούς της είχαν ιστορικό κατάθλιψης και – η μητέρα της πέθανε 69 χρονών από λευχαιμία.
Η τήρηση ενός μυστικού στηρίζεται απ’ όλη την οικογένεια δίνοντας την ευκαιρία στους εαυτούς τους να χειρίζονται τους άλλους αλλά και τους ίδιους, χωρίς να κάνουν τις απαραίτητες διαφοροποιήσεις και αλλαγές, διατηρώντας το status quo της οικογένειας.
Με την αρχική αποκάλυψη της λειτουργίας των τριγώνων στην οικογένεια καταγωγής της αλλά και στην προηγούμενη γενιά, η κυρία Τ. είδε πως αυτά επαναλαμβάνονται και στη δική της πυρηνική οικογένεια. Αποκτώντας ενημερότητα για το πώς λειτουργούσε η πατρική της οικογένεια αλλά και τι εξυπηρετούσε το μυστικό μπόρεσε να είναι πιο αντικειμενική και ουδέτερη, να ελέγχει τις αντιδράσεις της και ν’ αλλάξει η προοπτική της ως προς το πρόβλημα. Πιθανόν, αναδιοργανώθηκε το κύκλωμα του εγκεφάλου της, επιτρέποντάς της να δει το πρόβλημα διαφορετικά απ’ ό,τι όταν ήταν παιδί. Με το να διαφοροποιηθεί από την οικογένεια καταγωγής της, άλλαξε και τον τρόπο που σχετιζόταν με τα μέλη της δικής της οικογένειας, κάνοντας τις σχέσεις της με αυτούς τους άντρες πιο ικανοποιητικές για εκείνη, που μπορεί πλέον να υπερασπιστεί τον εαυτό της και ο,τι είναι σημαντικό για εκείνη. Τέλος, άρχισε να ελέγχει το βάρος της και προσπαθεί να μειώσει το άγχος της αναπτύσσοντας διαπροσωπικές σχέσεις με μέλη από την εκτεταμένη οικογένεια.
Family Secrets: An Illustrative Clinical case study guided by Bowen Family Systems Theory
Donna G. Knauth
Σύμφωνα με την θεωρία του Bowen η οικογένεια ορίζεται ως ο συνδυασμός ενός συστήματος συναισθημάτων κι ενός συστήματος σχέσεων. Το οικογενειακό περιβάλλον περιλαμβάνει την πυρηνική οικογένεια, την εκτεταμένη οικογένεια καθώς και τα ευρύτερα κοινωνικά συστήματα στα οποία εντάσσεται κάθε οικογένεια. Η θεωρία αυτή δίνει έμφαση στο πως τα μοτίβα σχέσεων μεταφέρονται μέσω των γενεών και στο πως αυτά επηρεάζουν την συμπεριφορά και την υγεία. Η υγεία των μελών μιας οικογένειας εξαρτάται από το βαθμό διαφοροποίησης που έχουν μεταξύ τους, γι αυτό και μακροπρόθεσμος στόχος της οικογενειακής θεραπείας είναι η αύξηση του βαθμού διαφοροποίησης των μελών και της λειτουργικότητας της κάθε οικογένειας.
Σε αυτό το άρθρο παρουσιάζονται 1)οι βασικές αρχές της θεωρίας του Bowen και 2) το πώς αυτές βρίσκουν εφαρμογή σε μια παρέμβαση σε οικογένεια όπου υπάρχουν οικογενειακά μυστικά. Μέσα από αυτή τη θεωρία μπορούμε να απαντήσουμε στο α) τι δημιουργεί την ανάγκη για μυστικά στο συναισθηματικό και σχεσιακό σύστημα της οικογένειας, β) ποιο ρόλο παίζει κάθε μέλος της οικογένειας στην δημιουργία και τήρηση των μυστικών, γ) τι μπορεί να γίνει σχετικά με το βαθμό διαφοροποίησης και χρόνιου άγχους στην οικογένεια.
1) βασική ιδέα στη θεωρία του Bowen είναι αυτή της διαφοροποίησης του εαυτού. Ως διαφοροποίηση εαυτού μπορεί να οριστεί ο βαθμός στον οποίο το άτομο μπορεί να ξεχωρίσει το συναισθηματικό του σύστημα από το διανοητικό του, η ικανότητα δηλαδή να κρατάει ξεχωριστά συναισθήματα από σκέψεις. Η διαφοροποίηση είναι ισοδύναμη της συναισθηματικής ωριμότητας του ατόμου και ορίζεται: από το βαθμό διαφοροποίησης των γονιών του, από τον τύπο της σχέσης που έχει μαζί τους και από τον τρόπο που διαχειρίζεται τις άλυτες συναισθηματικές προσκολλήσεις με τους γονείς, ως ενήλικος. Το διανοητικό σύστημα ορίζεται από την ικανότητα του ατόμου να ελέγχει συνειδητά τις αντιδράσεις του. Ο βαθμός των άλυτων συναισθηματικών προσκολλήσεων με τους γονείς τείνει να είναι ίδιος με το βαθμό χρόνιου άγχους μέσα στην οικογένεια. Σε μια καλά διαφοροποιημένη οικογένεια τα μέλη παραμένουν συνδεδεμένα μεταξύ τους και παράλληλα μπορούν να ορίζουν τον εαυτό τους. Η επικοινωνία είναι πιο ανοικτή και υπεύθυνη μεταξύ τους και η δυνατότητα επιρροής του άγχους στη δημιουργία συμπτωμάτων περιορισμένη. Η διαφοροποίηση δεν σημαίνει αποδυνάμωση των οικογενειακών σχέσεων αλλά μάλλον ενδυνάμωσή τους.
Λειτουργία των μυστικών σε μια οικογένεια
Ως οικογενειακό μυστικό μπορεί να οριστεί κάθε πληροφορία η οποία αφορά άμεσα ένα μέλος της οικογένειας αλλά είτε αποκρύπτεται από εκείνον, είτε παραποιείται. Τα οικογενειακά μυστικά λαμβάνουν χώρα στο συναισθηματικό σύστημα κάθε οικογένειας. Ο στόχος της απόκρυψης είναι η πεποίθηση ότι έτσι προστατεύεται η οικογένεια από πιθανή αύξηση του άγχους. Αντιθέτως, η ύπαρξη μυστικών είναι ενδεικτικό της χαμηλής διαφοροποίησης των μελών της οικογένειας αλλά και ενός υψηλού ποσοστού άγχους μέσα σ’ αυτήν. Επίσης, είναι ένας από τους βασικούς μηχανισμούς τριγωνοποίησης που αποσκοπεί στην εξισορρόπηση των σχέσεων αλλά μακροπρόθεσμα αυξάνει τις εντάσεις και το χρόνιο άγχος της οικογένειας. Σύμφωνα με τον Bowen, το αυξημένο χρόνιο άγχος στην οικογένεια συνδέεται με τη δημιουργία συμπτωμάτων στη φυσιολογία των μελών, στο συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο. Το βασικό πρόβλημα δεν είναι το μυστικό καθεαυτό αλλά ο τρόπος που σχετίζονται τα μέλη της οικογένειας και γι αυτό πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, στο σχεδιασμό των παρεμβάσεων, οι συναισθηματικές και σχεσιακές διαδικασίες στην οικογένεια που εξηγούν την ύπαρξη των μυστικών.
Μελέτη περιστατικού.
Το αίτημα για βοήθεια από την κυρία Τ. (38 χρονών, μικρότερη από 3 αδέλφια) είχε να κάνει με την απόσταση και τις συγκρούσεις στο γάμο της, το πένθος για μια πρόσφατη αποβολή και την πρόσφατη διάγνωση ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας του 9χρονου γιου της. Επίσης αναφέρθηκε σε κρίσεις πανικού που βίωνε στο παρελθόν ως αποτέλεσμα της σεξουαλικής κακοποίησης που είχε υποστεί ως παιδί. Με παρεμβάσεις που βασίστηκαν στη θεωρία του Bowen, φάνηκε ότι ο χαμηλός βαθμός διαφοροποίησης από τη μητέρα της ασκούσε τεράστια επιρροή στο γάμο της και στη σχέση της με τα παιδιά της. Επίσης, φάνηκε ο κοινός τρόπος που σχετίζονται οι γυναίκες στην οικογένεια καταγωγής της, με τους άντρες. Όχι μόνο παραμένουν ανικανοποίητες από τους συζύγους τους, αλλά έχουν επίσης και μια πολύ αρνητική εικόνα για τους αδελφούς και τους γιους τους. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο η κυρία Τ. κατανόησε ότι η προβληματική συμπεριφορά του γιου της ήταν η ανταπόκρισή του στο αυξημένο δικό της άγχος. Η κυρία Τ. έδρασε έτσι ώστε να διαφοροποιηθεί μέσα στην οικογένεια της αλλά και από τη μητέρα της παράλληλα με την προσέγγιση που έκανε προς τον πατέρα της. Με ένα πιο ανοιχτό σύστημα σχέσεων και επικοινωνίας με την ευρύτερη οικογένεια μειώνεται άμεσα το επίπεδο του άγχους. Μ’ αυτόν τον τρόπο μπόρεσε να επικεντρωθεί στη λειτουργία της πυρηνικής της οικογένειας και της δικής της συμπεριφοράς μέσα σ’ αυτήν.
Κατά τη διάρκεια της θεραπείας η κυρία Τ. αναφέρθηκε στην σεξουαλική κακοποίηση που βίωσε πάνω από μια φορά, από στενό φίλο της οικογένειας, στην ηλικία των 11 χρονών. Η μητέρα της μείωσε τη σημασία των περιστατικών και έτσι κρατήθηκαν και μυστικά από τον πατέρα της κυρίας Τ. Η ίδια η μητέρα της κυρίας Τ. είχε βιαστεί από τον αδελφό της, κάτι για το οποίο δεν είχε μιλήσει σε κανέναν. Μετά και από το δεύτερο περιστατικό κακοποίησης η κυρία Τ. είχε την πρώτη κρίση πανικού, οι οποίες επανήλθαν όταν εκείνη άρχισε να βγαίνει ραντεβού και συνεχίστηκαν και με τον άντρα της κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής τους δραστηριότητας.
Ο βαθμός της διαφοροποίησης και του χρόνιου άγχους στην πατρική οικογένεια της κυρίας Τ. οδήγησαν στη δημιουργία του μυστικού. Η απόσταση στη σχέση μεταξύ των γονιών δεν επέτρεπαν στην μητέρα να μιλήσει στον πατέρα για την σεξουαλική κακοποίηση της κόρης τους. Επιπλέον υπήρχε ο φόβος ότι αυτή η πληροφορία θα αύξανε το άγχος και τη σύγκρουση μέσα στην οικογένεια. Ακόμα, η προσωπική εμπειρία κακοποίησης της μητέρας (η οποία επίσης παρέμεινε μυστική) την έκανε ιδιαίτερα συναισθηματικά ευαίσθητη ως προς το βίωμα της κόρης της. Αυτή η αντίδραση και υποβόσκουσα ένταση πέρασε τόσο στην κυρία Τ. όσο και στην επόμενη γενιά.
Παρόλο που η τήρηση του μυστικού αποσκοπούσε στη ρύθμιση του άγχους μέσα στην οικογένεια άρα και την προστασία της, τα αποτελέσματα μέσα στο χρόνο είναι τα ακόλουθα: - η κυρία Τ. εμφάνισε κρίσεις πανικού, είναι υπέρβαρη, έχει προβλήματα στο γάμο της και με τα παιδιά της. – η αδελφή της έχει διαγνωστεί με ψυχαναγκαστική διαταραχή. – ο αδελφός της κάνει χρήση ναρκωτικών από την εφηβεία. – ο πατέρας της και παππούς της είχαν ιστορικό κατάθλιψης και – η μητέρα της πέθανε 69 χρονών από λευχαιμία.
Η τήρηση ενός μυστικού στηρίζεται απ’ όλη την οικογένεια δίνοντας την ευκαιρία στους εαυτούς τους να χειρίζονται τους άλλους αλλά και τους ίδιους, χωρίς να κάνουν τις απαραίτητες διαφοροποιήσεις και αλλαγές, διατηρώντας το status quo της οικογένειας.
Με την αρχική αποκάλυψη της λειτουργίας των τριγώνων στην οικογένεια καταγωγής της αλλά και στην προηγούμενη γενιά, η κυρία Τ. είδε πως αυτά επαναλαμβάνονται και στη δική της πυρηνική οικογένεια. Αποκτώντας ενημερότητα για το πώς λειτουργούσε η πατρική της οικογένεια αλλά και τι εξυπηρετούσε το μυστικό μπόρεσε να είναι πιο αντικειμενική και ουδέτερη, να ελέγχει τις αντιδράσεις της και ν’ αλλάξει η προοπτική της ως προς το πρόβλημα. Πιθανόν, αναδιοργανώθηκε το κύκλωμα του εγκεφάλου της, επιτρέποντάς της να δει το πρόβλημα διαφορετικά απ’ ό,τι όταν ήταν παιδί. Με το να διαφοροποιηθεί από την οικογένεια καταγωγής της, άλλαξε και τον τρόπο που σχετιζόταν με τα μέλη της δικής της οικογένειας, κάνοντας τις σχέσεις της με αυτούς τους άντρες πιο ικανοποιητικές για εκείνη, που μπορεί πλέον να υπερασπιστεί τον εαυτό της και ο,τι είναι σημαντικό για εκείνη. Τέλος, άρχισε να ελέγχει το βάρος της και προσπαθεί να μειώσει το άγχος της αναπτύσσοντας διαπροσωπικές σχέσεις με μέλη από την εκτεταμένη οικογένεια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου