ΜΑΤΘΑΙΟΣ ΓΙΩΣΑΦΑΤ
Dr. Matthew Josafat, Ψυχίατρος-Παιδοψυχίατρος, τ. Διευθυντής Κλινικής Οικογενειακής Ψυχιατρικής Finchley Λονδίνου και του Κέντρου Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας Λονδίνου. Πρόεδρος Ελλην. Εταιρ. Ομαδ. Ανάλυσης και Οικογεν. Θεραπείας
*(Πρωτοδημοσιεύθηκε στο βιβλίο: «Η οικογένεια σε κρίση» εκδ.Ακρίτα, Αθήνα 2009).
Περίληψη
Ο άνθρωπος είναι βιολογικό, ψυχολογικό και κοινωνικό ον. Η βιολογική πλευρά και οι ψυχολογικές του ανάγκες δύσκολα αλλάζουν και απαιτούν αιώνες (δαρβινικής) εξέλιξης. Εκείνο που αλλάζει συνεχώς είναι οι κοινωνικές συνθήκες κατά τη διάρκεια της συνεχούς ιστορικής εξέλιξης της ανθρώπινης πολιτιστικής πορείας.
Μετά μιά σύντομη ιστορική αναδρομή στο θεσμό του γάμου, ερευνάται κατά πόσο ο θεσμός είναι πράγματι σε κρίση. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι γενικότερα ο γάμος και η οικογένεια είναι σήμερα κατά πολύ καλλίτερα. Οι σύγχρονες όμως κοινωνικές συνθήκες, μερικές από τις οποίες περιγράφονται, δημιουργούν μερικά πολύ έντονα προβλήματα στη σημερινή οικογένεια, κυρίως στην ανατροφή των παιδιών.
Η γενίκευση της εργασίας των γυναικών έξω από το σπίτι δημιούργησε μια «νεοεκτεταμένη» οικογένεια με σημαντικότατες συνέπειες για την ψυχολογική ανάπτυξη των παιδιών και παρεπόμενα φαινόμενα, ιδιαίτερα όταν τα παιδιά φθάνουν στην εφηβεία. Διαταραχές της αυτοεκτίμησης και δυσκολίες στη δημιουργία ουσιαστικών δεσμών με τους άλλους οδηγούν τους έφηβους σε μια παθολογική εσωστρέφεια (κατάθλιψη, απόπειρες αυτοκτονίας και άλλες ψυχολογικές διαταραχές) ή σε μια παθολογική εξωστρέφεια (αντικοινωνική επιθετικότητα, παραβατικότητα, αδιαφορία για το μέλλον κλπ). Τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και άλλες εξαρτήσεις κυμαίνονται μεταξύ αυτών των αντιδράσεων.
Κλείνοντας, ο συγγραφέας παρουσιάζει μερικές σκέψεις του για τις πιθανές άμεσες μελλοντικές εξελίξεις της οικογένειας, καθώς και κάποιες σχετικές προτάσεις του. Εγκέφαλος 2009, 46(4):164-169.
«Ένα μόνο πάθος υπάρχει που ικανοποιεί την ανάγκη του ανθρώπου
για την ενότητα με τον κόσμο και για την ταυτόχρονη απόκτηση μιας αίσθησης ακεραιότητας και ατομικότητας.
Το πάθος αυτό είναι η αγάπη».
Έριχ Φρομ, Ηυγιής κοινωνία, (μτφρ. Δ,Θεοδωρακάτος),
εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα 1973.
Μερικά βασικά ερωτήματα
Ακούγεται και γράφεται συχνά σήμερα ότι σύντομα επέρχετια στην εποχή μας ο θάνατος της οικογένειας. Υπάρχει τεράστιος αριθμός διαζυγίων (50% στον Δυτικό κόσμο, 27% στην Ελλάδα, ποσοστό συνεχώς ανερχόμενο), η μονογαμική σχέση δεν υπάρχει ούτε για τις περισσότερες γυναίκες, οι σύζυγοι δεν έχουν χρόνο για τη σχέση τους, ούτε για τα παιδιά τους. Οι οικογένειες δεν ενδιαφέρονται να μεγαλώσουν παιδιά κι ο μέσος όρος είναι ένα παιδί για κάθε οικογένεια (1,2 για την ακρίβεια). Πολλές γυναίκες δεν θέλουν καθόλου παιδιά κι αφοσιώνονται στην καριέρα τους. Άλλες δεν θέλουν να παντρευτούν και συχνά κάνουν ένα παιδί (για να εκπληρώσουν κάποια βιολογική ή άλλη ανάγκη τους) χωρίς να θέλουν να παντρευτούν τον πατέρα του. Σε πολλές χώρες (Αγγλία π.χ.) το ποσοστό φτάνει το 31%. Πάρα πολλά παιδιά της σύγχρονης οικογένειας παρουσιάζουν έντονα και συχνά ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα (νευρωτική κατάθλιψη, αίσθηση κενού, αδιαφορία για καριέρα, αδιαφορία για σχέσεις, εθισμό στο αλκοόλ ή τα ναρκωτικά) και μια μεγάλη γκάμα βίαιης και παραπτωματικής συμπεριφοράς.
Για πολλούς λοιπόν οι σημερινές ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες δεν ευνοούν πλέον την ύπαρξη αυτού του θεσμού, και έτσι σιγά σιγά αυτός οδηγείται σ' ένα μοιραίο τέλος. Άλλες απόψεις ισχυρίζονται ότι μεν αυτό το είδος του γάμου θα πεθάνει, αλλά θα βρεθούν άλλες μορφές οικογένειας πιο ταιριαστές με τις σημερινές συνθήκες (π.χ. τα κιμπούτζ που δοκιμάστηκαν στο Ισραήλ). Υπάρχουν άλλοι που λένε ότι απλώς η οικογένεια περνάει μια μεταβατική φάση, θα αναμορφωθεί, θα προσαρμοσθεί στις νέες συνθήκες και θα επιβιώσει ανανεωμένη, γιατί είναι μια βασική ανάγκη του ανθρώπου.
Μια πολύ σύντομη ιστορική αναδρομή
Ο άνθρωπος είναι αγελαίο ζώο σαν όλα σχεδόν α ανώτερα θηλαστικά κι έτσι, απ'ότι γνωρίζουμε, ζούσε πάντα σε κάποιας μορφής οικογένεια. Οι λόγοι που τον ώθησαν (αυτόν και τα άλλα θηλαστικά) σε δημιουργία οικογενειακών μορφών συλλογικής ζωής μπορούν να διαχωριστούν σε τρεις κατηγορίες:
1. Βιολογικοί λόγοι
Ο βασικότερος λόγος ύπαρξης κάθε ατόμου είναι, απ' ότι φαίνεται, η διαιώνιση του είδους. Όσο πιο ψηλά ανεβαίνουμε στην κλίμακα διαφοροποίησης των θηλαστικών, τόσο μεγαλύτερο χρόνο ανατροφής των απογόνων τους έχουμε. Το ανθρώπινο είδος παραμένει αβοήθητο μετά τη γέννησή του για πολλά χρόνια, και έτσι χρειάζεται απαραίτητα την παρουσία γονιού, συνηθέστατα της μητέρας, για την επιβίωση, ανατροφή και προστασία του.
Η γυναίκα είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιβιώσει χωρίς τη βοήθεια ενός αρσενικού-κυνηγού που θα φέρει τροφή σ'αυτήν και τα παιδιά της και θα τους προστατεύσει με τη δύναμή του (παλαιότερα μυϊκή, τώρα οικονομική κ.λ.π.) από τους εξωτερικούς κινδύνους. Για να ωθήσει τον άντρα σ'αυτή τη θέση βασικό ρόλο παίζει η σεξουαλικότητα - αλλά όχι μόνο. Είναι γνωστό ότι όλα τα θηλυκά θηλαστικά δεν έχουν οργασμό, δεν έχουν ευχαρίστηση από τη σεξουαλική πράξη. Έχουν οίστρο, μια περίοδο δηλαδή που οι ορμονικές επιταγές επιβάλλουν να δεχτούν το σεξ. Είναι επίσης γνωστό ότι οι περίοδοι οίστρου συχνά είναι πάρα πολύ αραιές (κάθε 1-2 χρόνια).
Στο ανθρώπινο είδος όμως η γυναίκα παίρνει ευχαρίστηση, έχει οργασμό και είναι διαθέσιμη για σεξουαλική επαφή όποτε το θελήσει. Αυτό οφείλεται, κατά την προσωπική μου άποψη (ίσως το έχουν πει κι άλλοι και να έκανα μια πλημμελή αναδίφηση της βιβλιογραφίας), σε μια γονιδιακή αλλαγή ώστε να προσαρμοσθεί με τη Δαρβινική έννοια και να έχει τη δυνατότητα για σεξ ανά πάσα στιγμή κι έτσι να μπορέσει να κρατήσει τον άντρα «στο σπίτι».
Η βαθμιαία αποκτημένη δυνατότητα ευχαρίστησης επέτεινε τις αλλαγές αυτές.
2. Κοινωνικοί λόγοι
Η ανάγκη επιβίωσης απέναντι σ'ένα εχθρικό περιβάλλον ανάγκασε τους ανθρώπους να δημιουργήσουν ομάδες, φυλές με κοινούς δεσμούς και αλληλοβοήθεια. Η ανάγκη όμως σεξουαλικής ικανοποίησης και η (ασυνείδητη) ανάγκη διαιώνισης του είδους (να μεταδώσει τα γονίδιά του που είναι η μόνη μορφή αθανασίας) δημιούργησαν μια κατάσταση όπου το ισχυρότερο αρσενικό είχε όλα τα θηλυκά της ομάδας, την καλύτερη τροφή κλπ). Αυτό είναι η κύρια μορφή οικογένειας στα περισσότερα ανώτερα θηλαστικά. Ο άνθρωπος όμως δημιούργησε τότε την πρώτη σοσιαλιστική επανάσταση απέναντι στο καπιταλιστικό μονοπωλιακό κατεστημένο του ισχυρού αρσενικού: Η επανάσταση με βίαιες (φόνος του πατέρα) ή άλλες διαδικασίες οδήγησε στη δημιουργία οικογένειας. Κάθε αρσενικός θα μπορούσε να έχει κι αυτός μια γυναίκα και να δημιουργεί τα δικά του παιδιά. Αυτό νομιμοποιήθηκε σιγά σιγά με τη δημιουργία παραδόσεων και νόμων (ου μοιχεύσεις, ουκ επιθυμήσεις τη γυναίκα του πλησίον σου κλπ).
Έτσι η δημιουργία οικογένειας έφερε μεγαλύτερη αρμονία στη φυλή και καλύτερη συνεργασία ισχυρών και αδυνάτων. Ήταν μια από τις πρώτες μορφές δημοκρατίας. Βέβαια, αυτή η σημαντική εξέλιξη έγινε, ως συνήθως, εις βάρος των γυναικών. Κι έτσι στην εποχή μας, τα τελευταία 50 χρόνια, έχουμε τη δεύτερη σημαντική επανάσταση του ανθρώπινου είδους, τη φεμινιστική! Η γυναίκα άρχισε να δουλεύει, να είναι οικονομικά ανεξάρτητη, να μπορεί να ελέγχει την αναπαραγωγική της λειτουργία (το «χάπι») και αυτό έφερε πάρα πολλά καλά στη σημερινή κοινωνία αλλά και προβλήματα, στα οποία θα αναφερθώ λίγο αργότερα.
3. Ψυχολογικοί λόγοι
Οι ψυχολογικοί λόγοι συνδέονται ασφαλώς και αλληλοεπηρεάζονται με τους κοινωνικούς και βιολογικούς, που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Επειδή το ανθρώπινο βρέφος είναι απόλυτα εξαρτημένο για την επιβίωσή του από τη μητέρα του, υπάρχει η ανάγκη να κάνει δεσμό σωματοψυχικό με τη μητέρα αυτή (attachment). Σήμερα, γνωρίζουμε πάρα πολλά στοιχεία για τον δεσμό αυτό που είναι πολύπλοκος, αρχίζει από την ενδομήτρια ζωή και καταλήγει στην ενηλικίωση, περνώντας από πολλές φάσεις.
Δυσκολίες στη διάρκεια αυτών των φάσεων, και ιδιαίτερα στη διάρκεια του πρώτου χρόνου της ζωής, θα έχουν πολύ σημαντικές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου. Υπάρχουν βέβαια και πάρα πολλές άλλες ψυχολογικές παράμετροι, όπως π.χ. η παιδική σεξουαλικότητα, αλλά τόνισα κυρίως τη δημιουργία δεσμού γιατί αυτή έχει σημαντικότατο ρόλο στα προβλήματα της σημερινής οικογένειας.
Οι βιολογικοί λόγοι δεν μεταβάλλονται εύκολα. Υπάρχουν ασφαλώς γονιδιακές μεταβολές, αλλά παίρνουν χιλιάδες χρόνια. Το ίδιο περίπου αφορά και τους ψυχολογικούς λόγους, παρόλο που μερικοί μπορούν να προσαρμοστούν ευκολότερα, αλλά πάλι χρειάζονται χιλιάδες χρόνια.
Αυτοί που μεταβάλλονται συνεχώς, άλλοτε ταχύτερα άλλοτε λιγότερο, είναι οι κοινωνικοί παράγοντες. Ξεχωρίζω τους παράγοντες αυτούς σε δύο αδρές κατηγορίες, αυτούς που επηρεάζουν κυρίως την οικογένεια εσωτερικά και εκείνους που την επηρεάζουν εξωτερικά ή γενικότερα.
Θα εξετάσουμε τώρα πολύ περιληπτικά μερικούς από τους παράγοντες αυτούς, που επηρεάζουν καταλυτικά τη σημερινή οικογένεια και θα καθορίσουν την πορεία και το μέλλον της.
Παράγοντες που επηρεάζουν την εσωτερική ζωή της οικογένειας
Υπάρχουν έντονες αλλαγές στον γάμο, τις ερωτικές σχέσεις και την ανατροφή των παιδιών. Σε μέγιστο βαθμό οι αλλαγές αυτές οφείλονται στη φεμινιστική επανάσταση - τη δεύτερη μεγάλη κοινωνική επανάσταση στην ιστορία του ανθρώπου. Η απελευθέρωση της γυναίκας στον Δυτικό κόσμο επήλθε για οικονομικούς λόγους. Στον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο οι γυναίκες εργάστηκαν και συνέχισαν και μετά από αυτόν.
Η οικονομική ανεξαρτησία ήταν ο κύριος μοχλός που μετέτρεψε τη γυναίκα από ουσιαστικά υποτελή του άνδρα σε ισότιμο σύντροφο. Οι γυναίκες επιζητούν τώρα καριέρα, δεν θέλουν να κάνουν πολλά παιδιά, αρκετές φορές καθόλου. Η σχέση με τον άνδρα άλλαξε ριζικά. Παλιότερα σε αιτήσεις διαζυγίου ήταν 1 στις 20 περιπτώσεις που ζητούσε η γυναίκα διαζύγιο. Τώρα είναι 15-16 φορές στις 20.
Η γυναίκα επιζητεί μεγαλύτερη σεξουαλική ελευθερία και ικανοποίηση. Ο αριθμός των γυναικών που έχουν μία ή περισσότερες φορές εξωσυζυγικές σχέσεις κυμαίνονται από 20-70%, ανάλογα με τις χώρες και τις στατιστικές. (Το αντίστοιχο ποσοστό των ανδρών φτάνει το 90%, αλλά αυτό ήταν πάντα έτσι.).
Ο γάμος, ως θεσμός, έχει υποστεί σοβαρά πλήγματα. Λόγω της εργασίας και των δύο συντρόφων έχουν σπάνιες ευκαιρίες και λίγο χρόνο να είναι μαζί και να σφυρηλατήσουν σιγά σιγά μια πιο ολοκληρωμένη σχέση.
Επειδή τα άτομα, και ιδίως οι γυναίκες, ζητούν μια καλύτερη ποιότητα σχέσης, όταν δεν τη βρίσκουν καταφεύγουν εύκολα στο διαζύγιο. Οι νέες κοπέλες είναι συνήθως πιο κυριαρχικές σήμερα απέναντι στους νέους (ακόμη και στην πάλαι ποτέ ανδροκρατική Ελλάδα), κι αυτό δημιουργεί πολλά προβλήματα στις σχέσεις. Οι νέοι έχουν αναπτύξει αμυντικά μια αδιαφορία για το σεξ και αντιμετωπίζουν συχνά προβλήματα όπως ανικανότητα.
Συχνά, παρά τη μεγάλη σεξουαλική ελευθερία, πάρα πολλοί νέοι και πάρα πολλές νέες είναι μόνοι και νιώθουν μοναξιά. Οι επαφές γίνονται σχετικά απρόσωπα μέσω του Internet, αλλά μου έχει κάνει εντύπωση ότι συχνά μιλούν πολύ στο Διαδίκτυο αλλά αποφεύγουν να συναντηθούν.
Το κύριο όμως πρόβλημα για μένα είναι η ανατροφή των παιδιών. Πρώτα είχαμε την εκτεταμένη οικογένεια με κύριο πρόσωπο τη μητέρα, αλλά και τον πατέρα, τους συγγενείς, τη γειτονιά. Τώρα η οικογένεια αυτή τείνει να εκλείψει στις μεγάλες πόλεις. Μεταβήκαμε, στην πυρηνική οικογένεια (συνήθως μητέρα-πατέρας κι ένα παιδί, σπανιότερα δύο). Αυτό έχει μειονεκτήματα πολλά, αλλά έγινε πολύ χειρότερο από την ανάγκη να έχουμε άλλα πρόσωπα να φροντίζουν το παιδί λόγω της εργασίας της μητέρας. Τα πρόσωπα αυτά είναι συχνά άλλης εθνικότητας και πολλές φορές αλλάζουν. Έτσι έχουμε σήμερα μια καινούργια μορφή οικογένειας, την οποία ονομάζω «νέο-εκτεταμένη», όπου γονείς, η εναλλασσόμενη βοηθός (πολλές φορές μία το πρωί και άλλη το απόγευμα), σπανιότερα κάποιες ώρες με γιαγιά και παππού, όταν υπάρχουν και είναι διαθέσιμοι, αποτελούν μια ετερόκλητη «οικογένεια» με διαφορετικές συμπεριφορές προς το παιδί. Το παιδί όμως χρειάζεται ένα πρόσωπο με την ίδια γλώσσα, φωνή, τρόπο χειρισμού, μυρωδιά, δέρμα κ.λ.π. ώστε να μπορέσει να δημιουργήσει δεσμό που θα αποτελεί τη βάση της κατοπινής του ασφάλειας.
Τα σημερινά παιδιά σ'ένα μεγάλο ποσοστό δεν δημιουργούν αυτόν τον ασφαλή δεσμό με αποτέλεσμα να υπάρχει ένα ψυχικό κενό μέσα τους, που τα δυσκολεύει να κάνουν ουσιαστικές σχέσεις-δεσμούς με άλλους ανθρώπους. Άλλα παιδιά αποσύρονται και προσπαθούν να καλύψουν το κενό με ουσίες (αλκοόλ-φαγητό-ναρκωτικά) και άλλα επιζητούν μια συνεχή διέγερση που τη βρίσκουν συχνά στη βία και στην παραπτωματική συμπεριφορά.
Ο πατέρας, που ενδιαφέρεται σήμερα περισσότερο για τα παιδιά του, όταν παίρνει διαζύγιο ενδιαφέρεται πολύ λιγότερο γιατί κατά κανόνα ξαναπαντρεύεται και έχει άλλα παιδιά.
Έτσι έχουμε σήμερα:
Μονογονεϊκές οικογένειες που συνήθως αποτελούνται από τη μητέρα και ένα-δύο παιδιά, αλλά και
Πολυγονεϊκές οικογένειες όπου διαζύγια και δεύτεροι ή και τρίτοι γάμοι δημιουργούν ένα «συνονθύλευμα» οικογενειακό. Τα παιδιά έχουν ένα φυσικό πατέρα, ένα «νέο πατέρα» από τον καινούργιο γάμο της μητέρας και συχνά κι έναν ακόμη «νεότερο πατέρα» από τον δεύτερο γάμο της. Αυτό είναι πολύ συνηθισμένο στο εξωτερικό, αλλά αυξάνεται ταχύτατα και στη χώρα μας.
Υπάρχει εδώ και ένα άλλο «μπέρδεμα» με τις αδελφικές σχέσεις. Γνήσια αδέλφια, αδέλφια που έφερε ο πατέρας από τον προηγούμενο γάμο, αδέλφια από τον καινούργιο γάμο (ετεροθαλή). Υπάρχουν προβλήματα έντονα για το ποια είναι η θέση του κάθε παιδιού στην καινούργια, ανασυστημένη οικογένεια. Σε πολλές έρευνες (και μία εκτεταμένη που είχαμε κάνει στην κλινική μου - Κέντρο Οικογενειακής Ψυχιατρικής) στο Λονδίνο, περίπου 80% των παιδιών που προσέρχονταν στην κλινική ήταν παιδιά από διαζευγμένα ζευγάρια. Αλλά και για τους γονείς υπάρχουν περαιτέρω προβλήματα: π.χ. ποιος είναι ο ρόλος του πατέρα απέναντι στα παιδιά του προηγούμενου γάμου της νέας του γυναίκας και αντίστροφα. Τα προβλήματα αυτά επιτείνονται όταν έχουμε πολυεθνικές οικογένειες, γάμους μεταξύ ατόμων διαφορετικής φυλής, χρώματος, κουλτούρας και θρησκείας. Αυξάνονται ταχύτατα και στην Ελλάδα όπου ήδη το 10% του πληθυσμού είναι μετανάστες. Τα προβλήματα δεν είναι τόσο μεταξύ του ζευγαριού, αλλά αφορούν κυρίως τα παιδιά ου αντιμετωπίζουν προβλήματα στο σχολείο. (Πολλά τέτοια παιδιά δεν είναι εύκολα αποδεκτά από άλλα παιδιά που ανήκουν π.χ. σε μια φυλή. Παιδιά από λευκό και μαύρο γονιό δεν είναι αποδεκτά ούτε από τα μαύρα ούτε από τα λευκά παιδιά. Το ίδιο όσον αφορά θρησκεία, κουλτούρα κ.λ.π.).
Η ανατροφή αυτών των παιδιών συχνά είναι πολύ δύσκολη, γιατί είναι πολύ δύσκολο για κάθε γονιό να ξυφύγει από τους εσωτερικούς περιορισμούς (συχνά ασυνείδητους) που έχει από τη δική του ανατροφή.
Τα προβλήματα αυτά είναι έντονα στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης που βίωσαν το μεταναστευτικό ρεύμα νωρίτερα, αλλά είναι σίγουρο ότι πολύ σύντομα θα εμφανιστούν και στη χώρα μας. Συνήθως τα προβλήματα γίνονται έντονα στα παιδιά, που βιώνουν ένα συγκεχυμένο ρόλο κι έννοια ταυτότητας. Που ανήκουν; Στη χώρα των γονιών τους; Στην καινούργια χώρα όπου γεννήθηκαν;
Στις μεταναστευτικές οικογένειες τα προβλήματα γίνονται έντονα στη δεύτερη αυτή γενιά των παιδιών, που γεννήθηκαν π.χ. στην Ελλάδα, αλλά δεν είναι εύκολα αποδεκτά στο σχολείο και στη δουλειά - ανήκουν συνήθως και σε μια κατώτερη οικονομικά τάξη. Αυτό δημιουργεί συχνά θυμό με τους γονείς τους, με τον εαυτό τους, αλλά κυρίως με τη νέα πατρίδα τους. Αυτό οδηγεί σε αυξημένη χρήση ουσιών και επιθετικότητα (π.χ. τα παιδιά των προαστίων του Παρισιού, οι εξεγέρσεις στις διάφορες πόλεις της Αγγλίας κ.λ.π.). Συχνά ως αδιέξοδο αυτά τα παιδιά στρέφονται προς τη θρησκεία, ιδιαίτερα οι μουσουλμάνοι, μόνο που αυτό συνδυάζεται μερικές φορές με φανατισμό, εγκληματική και τρομοκρατική συμπεριφορά και εξεγέρσεις.
Εξωτερικοί παράγοντες (κοινωνικοί) που επηρεάζουν την οικογένεια
Όπως τόνισα και παραπάνω, όλοι οι παράγοντες αλληλοδιαπλέκονται. Θα ξεχωρίσω δύο τρεις από αυτούς που τους θεωρώ πολύ σημαντικούς.
1. Τηλεόραση
Είναι τεράστια, ως γνωστόν, η επίδραση της τηλεόρασης στη σημερινή κοινωνία σ'όλους τους τομείς. Οι άνθρωποι ζουν μια «δεύτερη ζωή» μέσα από την τηλεόραση με πολλά θετικά και αρνητικά στοιχεία που δεν θα αναλύσω εδώ.
Ένα είναι βέβαιο: Για ένα πολύ μεγάλο αριθμό παιδιών η τηλεόραση είναι συχνά μια δεύτερη οικογένεια, που τα επηρεάζει σημαντικότατα στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους.
Ζούμε σ'έναν εικονικό κόσμο όπου είναι δύσκολο για τα παιδιά να ξεχωρίσουν τι είναι πραγματικό. Η βία είναι, ίσως, το σημαντικότερο πρόβλημα και, κατά την άποψή μου, όχι μόνο η βία των κινηματογραφικών ταινιών και των τηλεοπτικών σειρών, αλλά η πραγματική βία των ειδήσεων, τις οποίες βλέπουν όλα τα παιδιά και οι έφηβοι.
Ένα θετικό στοιχείο της τηλεόρασης είναι ότι οι γονείς ενημερώνονται για τις γνώσεις μας γύρω από τα ψυχολογικά θέματα και την ανατροφή των παιδιών. Δυστυχώς, όμως, οι συνηθισμένοι παρουσιαστές είναι ακατάλληλοι, και ο κόσμος μπερδεύεται και αδυνατεί να ξεχωρίσει τι είναι σωστό και τι όχι, βλέποντας και ακούγοντας συχνά αντιφατικές απόψεις και γνώσεις από αυτοδιοριζόμενους ειδικούς («σύμβουλοι» ψυχικής υγείας, γάμου, οικογένειας κ.λ.π.).
Η κατάρρευση των ιδεολογικών συστημάτων δημιούργησε σε όλους, αλλά ιδιαίτερα στη νεολαία, ένα ιδεολογικό κενό. Δεν υπάρχει ένα σύστημα ηθικών αξιών για να ρυθμίσουν τη ζωή τους. Η κοινωνική ζωή, όπου το άτομο βιώνει τη ζωή του μαζί με άλλους, έχει μειωθεί σημαντικά. Είναι η εποχή μιας εγωκεντρικής αντίληψης του κόσμου, όπου ο καταναλωτισμός (που ενισχύεται με διαφημίσεις κ.λ.π. από το καπιταλιστικό σύστημα) οδηγεί σε έναν υλικό «ψευδοευδαιμονισμό» χωρίς ουσιαστική απόλαυση της ζωής. Η πολιτική απωθεί τους νέους γατί είναι ψεύτικη, ξύλινη, αποπροσανατολιστική κι εξυπηρετεί κατά κανόνα τα συμφέροντα ορισμένων ομάδων. Το θρησκευτικό αίσθημα έχει κι αυτό καταρρεύσει και γίνεται ακόμη χειρότερο από τον τρόπο που πολιτεύονται η Εκκλησία και οι εκπρόσωποί της.
Η πολιτική απάθεια δημιουργεί φόβο στους πολίτες και ιδιαίτερα στους νέους. Η αντιπαράθεση Ανατολής-Δύσης με θρησκευτικό επικάλυμμα έχει δημιουργήσει την τρομοκρατία που σήμερα είναι άκρως επικίνδυνη λόγω και της πρόσβασης τρομοκρατικών ομάδων σε όπλα επικίνδυνα υψηλής τεχνολογίας. Ο πυρηνικός κίνδυνος που τρομοκράτησε τις αμέσως προηγούμενες γενιές υπάρχει και σήμερα από την τρομοκρατία ή και από ανεξέλεγκτα κράτη όπως η Β.Κορέα. Βέβαια και ο Δυτικός κόσμος έχει εμπλακεί σε πόλεμους συχνά άδικους και για όλους απροκάλυπτου συμφέροντος, όπως στο Ιράκ.
Το μέλλον της οικογένειας
Ανέφερα τηλεγραφικά μερικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη σημερινή οικογένεια και τείνουν να δημιουργήσουν μια εικόνα πιθανώνς διάλυσής της.
Είναι δύσκολο να κάνει κανείς μελλοντολογικές προβλέψεις. Θα περιορισθώ σε μερικές καθαρά προσωπικές απόψεις. Πιστεύω ότι οι βιολογικοί παράγοντες είναι εξαιρετικά ισχυροί κι έτσι τα δύο φύλα πάντα θα πλησιάζουν το ένα το άλλο. Βέβαια δεν είναι απαραίτητο να κάνουν οικογένεια. Οι ψυχολογικοί λόγοι είναι αυτοί που θα διατηρήσουν την οικογένεια. Ο άνθρωπος μεγαλώνει και δημιουργεί έντονο δεσμό με τη μητέρα κι αργότερα με όλη την οικογένεια και τείνει να το επαναβιώσει όταν μεγαλώνει. Η ανατροφή των παιδιών φαίνεται να γίνεται καλύτερα σε μια οικογένεια, παρόλο που υπήρξαν κι άλλες μορφές (π.χ. αρχαία Σπάρτη, κιμπούτζ στο Ισραήλ).
Οι κοινωνικές συνθήκες της σύγχρονης εποχής ωθούν στη δημιουργία οικογένειας. Ο καταναλωτισμός που ωθεί σε εργασία πολύωρη άνδρες και γυναίκες, η έλλειψη κοινωνικού ιστού και κοινωνικής ζωής με απότοκο το κλείσιμο και την εγωκεντρικότητα προκαλούν ένα αίσθημα ψυχικής ερημιάς. Το μόνο μέρος όπου ο άνθρωπος νιώθει ασφαλής και σημαντικός είναι μέσα στην οικογένεια και στις σχέσεις που δημιουργεί εκεί.
Η παγκοσμιοποίηση και η κοινωνία της πληροφορικής μας έδωσαν και θα μας δώσουν πολλά, αλλά επέτειναν το αίσθημα μοναξιάς κι ασημαντότητας του κάθε ατόμου, ιδιαίτερα στους μεγάλους αστικούς χώρους όπου ζει σήμερα το 70% περίπου του συνολικού πληθυσμού. Ο φόβος του θανάτου και ο φόβος του AIDS μας κάνουν να θέλουμε να έχουμε μια μόνιμη σχέση για να τους αντιμετωπίσουμε από κοινού - όπως όταν είμαστε παιδιά.
Συμπερασματικά πιστεύω ότι η οικογένεια θα συνεχίσει να υπάρχει για το προβλέψιμο μέλλον, παρά τις δυσκολίες και τη σύγχυση σήμερα. Θα υπάρξουν πιθανώς κάποιες σημαντικές αλλαγές. Ίσως ο γάμος να μην είναι ισόβιος, αλλά για καθορισμένο διάστημα (έως ότου μεγαλώσουν τα παιδιά) και μετά να είναι δυνητικά ανανεώσιμος. Πιστεύω ότι η μονογαμικότητα θα υποστεί μια φυσιολογική έκλειψη. Ο άνθρωπος θα μπορεί να έχει μια σταθερή οικογένεια και κατά καιρούς κι άλλες σχέσεις. Αυτό, βέβαια, δημιουργεί προβλήματα γιατί και σήμερα αυτό συμβαίνει χωρίς να ομολογείται. Υψηλότατο ποσοστό ανδρών έχουν μία ή περισσότερες εξωσυζυγικές σχέσεις και αυξανόμενο ποσοστό γυναικών το ίδιο. Η κατάσταση αυτή νομίζω ότι θα γίνει φανερή και θα είναι κομμάτι της οικογενειακής ζωής για όσους το έχουν ανάγκη. Κι από το ποσοστό π.χ. των ανδρών (που είναι με βάση διεθνείς στατιστικές πάνω από 90%) φαίνεται ότι η ανάγκη αυτή είναι φυσιολογική και γι'αυτό υπάρχει σχεδόν σε όλα τα θηλαστικά, ακόμη και στα λίγα είδη που δημιουργούν ζευγάρια.
Πιστεύω ότι το Διαδίκτυο θα αποτελέσει, ίσως, τον πιο σημαντικό τρόπο για να βρίσκει κανείς συντρόφους. Και σήμερα το ποσοστό στο εξωτερικό είναι πολύ μεγάλο κι αυξάνεται συνεχώς και στην Ελλάδα. Θα βελτιωθούν, ίσως, οι συνθήκες κάτω από τις οποίες θα γίνεται αυτό.
Επίλογος
Ανέφερα πολύ περιληπτικά πως βλέπουμε όλοι σήμερα τον γάμο και τη μοντέρνα οικογένεια. Πιστεύω όμως ότι ο σωστός γάμος και η σωστή οικογένεια παραμένουν και θα παραμείνουν ο μόνος τρόπος για τους περισσότερους ανθρώπους για να είναι όσο είναι δυνατόν ευτυχέστεροι. Είναι ο μόνος τρόπος ολοκλήρωσης της ψυχικής και σωματικής υγείας του ατόμου. Δυστυχώς, ο γάμος και η οικογένεια παρουσιάζουν εγγενώς πολλά προβλήματα, που έχουν σχέση με τις πρώιμες εμπειρίες του ατόμου μέσα στην οικογένειά του.
Γι'αυτό πιστεύω ότι θα πρέπει να υπάρχουν «μαθήματα ζωής» στα σχολεία και σχολές γονέων γι'αυτούς που πρόκειται να παντρευτούν. Το λέω χρόνια αυτό, φαίνεται ουτοπικό, αλλά είμαι βέβαιος ότι θα γίνει. Θα είναι μία από τις ουσιαστικότερες αλλαγές που θα υπάρξουν στο μέλλον με ανυπολόγιστο όφελος για τον άνθρωπο σε ψυχικό και κοινωνικό επίπεδο.
Γι'αυτό δίνει δυσκολίες, διάφορες δοκιμασίες, για να ασκηθούν στην υπομονή οι άνθρωποι.
Η υπομονή ξεκινά από την αγάπη. Για να υπομείνεις τον άλλον, πρέπει να τον πονέσεις.
Και βλέπω πως με την υπομονή σώζεται η οικογένεια»
Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου, Λόγοι Δ', Οικογενειακή ζωή,
εκδ. Ιερόν Ησυχαστήριον «Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος».
Σουρωτή Θεσσαλονίκης 2005, σελ. 49
Δευτέρα 30 Αυγούστου 2010
Σάββατο 28 Αυγούστου 2010
Παρασκευή 27 Αυγούστου 2010
Πιο σκληρά ή πιο συναισθηματικά;
"Τα αγόρια είναι σκληρά". "Τα αγόρια δεν κλαίνε".
Νέα επιστημονικά δεδομένα ανατρέπουν τα κλισέ.
Τα αγόρια είναι πιο σκληρά από τα κορίτσια. Αυτό λέει η κοινή λογική. Ανέκαθεν ο άνδρας ως κυνηγός και προστάτης της οικογενείας έπρεπε να είναι δυνατός και σκληραγωγημένος. Γι’ αυτό και μέχρι σήμερα θεωρούμε ότι ανήκει στο «ισχυρό» φύλο. Ωστόσο, νεότερα επιστημονικά δεδομένα ανατρέπουν αυτή την άποψη. Πολλοί ειδικοί ισχυρίζονται ότι ένα αγόρι από πολλές απόψεις είναι πολύ πιο εύθραυστο από την αδερφούλα του!
Πιο ανθεκτικά τα κορίτσια
Οι διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα ξεκινούν ήδη από την ενδομήτριο ζωή και συνεχίζουν μέχρι τα γεράματα, εξηγούν οι ειδικοί. Οι γυναίκες αποδεικνύεται ότι αντέχουν στη φθορά του χρόνου, γι’ αυτό και ζουν κατά μέσο όρο εφτά χρόνια περισσότερο από τους άνδρες. Ήδη από τιςπρώτες εβδομάδες της ζωής τους, φαίνεται ότι τα κορίτσια αναπτύσσονται με πιο γοργούς ρυθμούς, ενώ τα αγόρια ακολουθούν και είναι αποδεδειγμένα πιο επιρρεπή σε αναπτυξιακά προβλήματα όπως η δυσλεξία και η υπερκινητικότητα. Για αυτό και οι ειδικοί επισημαίνουν ότι μια αυστηρή διαπαιδαγώγηση είναι πιθανό, αντί να τα σκληραγωγήσει, να επιτείνει τις αδυναμίες τους. Αυτό που έχουν ανάγκη τα αγοράκια - όπως άλλωστε και κάθε παιδί - είναι η προσοχή και η φροντίδα των γονιών τους ώστε να ξεπεράσουν τις αδυναμίες τους.
Παρότι αυτή η...αιρετική άποψη προκαλεί δικαιολογημένη έκπληξη, μια και έχουμε μάθει να θεωρούμε ότι οι άνδρες είναι - ή πρέπει να είναι - δυνατοί και σκληροί, η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν πλέον επιστημονικά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι το «ισχυρό» φύλο τελικά είναι πολύ πιο εύθραυστο από όσα φανταζόμαστε. Σύμφωνα με την έρευνα του ψυχιάτρου Sebastian Kraemer που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην έγκυρη επιθεώρηση British Medical Journal, κατά τη διάρκεια της βιολογικής ανάπτυξης των δύο φύλων, τα αγοράκια είναι ένα βήμα πίσω από τα κοριτσάκια. Μάλιστα, σύμφωνα με τον κ. Sebastian Kraemer, η ανατροφή των αγοριών παίζει καθοριστικό ρόλο, επειδή μπορεί είτε να επιδεινώσει είτε να αναπληρώσει το βιολογικό «έλλειμμα» της φύσης.
Ο πρώτες «διακρίσεις»
Ήδη από τη στιγμή της σύλληψης έχει παρατηρηθεί ότι παρότι συλλαμβάνονται περισσότερα άρρενα έμβρυα από ότι θήλεα (γεγονός που αποδίδεται στο ότι τα σπερματοζωάρια που μεταφέρουν το χρωμόσωμα Υ είναι πιο γρήγορα και πιο επιθετικά από εκείνα που μεταφέρουν το χρωμόσωμα Χ) εντούτοις γεννιούνται περισσότερα κοριτσάκια από ότι αγοράκια. Θεωρείται λοιπόν ότι τα άρρενα έμβρυα επηρεάζονται περισσότερο από τις καταστάσεις στρες της μητέρας, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι είναι πιο ευπαθή. Η ευαισθησία των αρρένων εμβρύων φαίνεται και από το ότι στατιστικά παρουσιάζουν πιο συχνά προγεννητικά νοσήματα (π.χ. συγγενείς ανωμαλίες χρωμοσωμικές διαταραχές) σε σύγκριση με τα θήλεα έμβρυα.
Τα κοριτσάκια… βιάζονται
Ένα νεογέννητο κοριτσάκι είναι το «βιολογικό ισοδύναμο» ενός αγοριού 4-6 εβδομάδων. Από τις πρώτες εβδομάδες της ζωής τους μέχρι την ηλικία των 18 μηνών - 2 ετών φαίνεται ότι τα κοριτσάκια ακολουθούν πιο γρήγορους ρυθμούς ανάπτυξης. Συχνά κάνουν τα πρώτα τους βήματα και λένε τις πρώτες τους λέξεις πιο γρήγορα σε σύγκριση με τα αγόρια. Τα περισσότερα παιδιά περπατούν μεταξύ του 10ου και του 14ου μήνα. Ωστόσο συχνά τα κοριτσάκια τα καταφέρνουν χωρίς βοήθεια, γύρω στο 10ο-12ο μήνα, ενώ τα αγοράκια στέκονται στα πόδια τους γύρω στον 13ο -14° μήνα. Επίσης τα περισσότερα κοριτσάκια μιλούν γύρω στον 11ο μήνα, ενώ τα αγοράκια συνήθως λένε τις πρώτες λέξεις τους μετά το 14ο μήνα.
Επιρρεπή σε αναπτυξιακά προβλήματα
Δεν είναι όμως μόνο στο περπάτημα και στην ομιλία που τα δύο φύλα διαφέρουν (να σημειωθεί ότι αναφερόμαστε σε τάσεις και όχι σε μεμονωμένες περιπτώσεις). Φαίνεται ότι τα αγόρια παρουσιάζουν αναπτυξιακές διαταραχές (δυσλεξία, αυτισμό, υπερκινητικότητα, τραύλισμα κ.τ.λ.) 3-4 φορές πιο συχνά από τα κορίτσια. Σύμφωνα με τους ειδικούς αυτή η διαφορά οφείλεται στο ότι ο ανδρικός εγκέφαλος αργεί να ωριμάσει. Εξηγούν ότι κατά τη διάρκεια της κύησης αναπτύσσονται όλα τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου. Ωστόσο οι μεταξύ τους συνδέσεις επιτελούνται μετά τη γέννηση και σχετίζονται άμεσα με τα εξωτερικά ερεθίσματα που δέχεται ο εγκέφαλος τα πρώτα 3-4 χρόνια της ζωής του παιδιού. Έχει παρατηρηθεί ότι στα αγοράκια υπάρχει μια μικρή καθυστέρηση όσον αφορά στην ωρίμανση του εγκεφάλου γεγονός που σημαίνει ότι παραμένουν για περισσότερο χρόνο εκτεθειμένα στα εξωτερικά ερεθίσματα, θετικά ή βλαπτικά. Κατά συνέπεια είναι πιο ευάλωτα σε αναπτυξιακές διαταραχές.
Καθώς περνούν τα χρόνια πάντως ο εγκέφαλος των αγοριών ωριμάζει και θωρακίζεται επαρκώς. Συχνά μάλιστα στα σχολικά τεστ μετά την ηλικία των πέντε, τα αγόρια επιτυγχάνουν υψηλότερα σκορ σε σύγκριση με τα κορίτσια Έχει παρατηρηθεί ότι αποδίδουν καλύτερα σε τεστ που σχετίζονται με τα μαθηματικά, τις πρακτικές δεξιότητες, την αντίληψη του χώρου και τον προσανατολισμό, το διάβασμα ενός χάρτη, το πέταγμα μια μπάλας, το σκάκι και την αρχιτεκτονική.
Τα κορίτσια από την άλλη πλευρά, φαίνεται ότι υπερέχουν στα γλωσσικά τεστ, αλλά και στην ικανότητά τους να αντιλαμβάνονται και να εκφράζουν τα συναισθήματά τους. Αντιθέτως τα αγόρια φαίνεται ότι συχνά νιώθουν περίεργα και άβολα όταν βιώνουν έντονα συναισθήματα και μοιάζει σαν το λεξιλόγιο τους να στερείται των κατάλληλων όρων ώστε να περιγράφουν πως νιώθουν.
Πιο σκληρά ή πιο συναισθηματικά;
Τα κορίτσια λοιπόν φαίνεται ότι διαχειρίζονται και ελέγχουν καλύτερα τα συναισθήματα τους, ενώ οι έρευνες δείχνουν ότι τα αγόρια είναι λιγότερο συμπονετικά ή τουλάχιστο δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους όταν εκτίθενται σε οδυνηρές καταστάσεις. Σε μια σχετική έρευνα μια ομάδα εξάχρονων αγοριών και κοριτσιών άκουγαν το κλάμα ενός μωρού (μαγνητοφωνημένο).
Πολύ περισσότερα κοριτσάκια απευθύνθηκαν με τρυφερότητα προς το μωρό που έκλαιγε, υποθέτοντας ότι είναι ένα αληθινό βρέφος, ενώ τα περισσότερα αγόρια έκλεισαν τον ήχο για να μην ακούν το κλάμα. Όταν όμως οι ερευνητές έλεγξαν τους παλμούς των παιδιών παρατήρησαν ότι στα αγόρια ήταν πιο αυξημένοι. Το κλάμα του μωρού τούς προκαλούσε έντονη αναστάτωση, δεν μπορούσαν να το ανεχτούν. Φαίνεται όμως ότι τα αγόρια δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν ακόμη και τις φορτισμένες καταστάσεις που τα αφορούν άμεσα. Σε μια πρόσφατη έρευνα για τον τρόπο που βιώνουν τα κοριτσάκια και τα αγοράκια το χωρισμό των γονιών τους, φάνηκε ότι τα κορίτσια μιλούσαν πολύ περισσότερο για το γεγονός ενώ τα αγόρια έδειχναν μια άρνηση προς το συμβάν παρουσιάζοντάς το σαν κάτι το αδιάφορο. Αυτή η άρνηση των αγοριών είναι χαρακτηριστική της αδυναμίας του «ισχυρού» φύλου να κατανοήσει τα συναισθήματά του και να ζητήσει βοήθεια για να ξεπεράσει τις δύσκολες καταστάσεις.
Διαφορετική φροντίδα;
Παρότι λοιπόν οι άνδρες θεωρούνται το «ισχυρό» φύλο τελικά αποδεικνύεται ότι είναι πολύ πιο ευάλωτοι από όσο φανταζόμαστε. Για αυτή την ευπάθεια των αγοριών και των ανδρών έχουν δοθεί ποικίλες ερμηνείες, όπως π.χ. ότι για την οικονομία της φύσης δεν χρειάζονται παρά λίγοι υγιείς άνδρες ώστε να αναπαράγεται το ανθρώπινο είδος. Αναμφίβολα οι ερμηνείες αυτές είναι μονοδιάστατες και σίγουρα η απάντηση είναι πιο σύνθετη. Το καίριο ερώτημα όμως που πρέπει να απαντηθεί είναι: Χρειάζονται τα αγόρια διαφορετική φροντίδα; Στο σημείο αυτό οι ειδικοί τονίζουν ότι οι γονείς δεν πρέπει να διαφοροποιούν τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τα αγόρια από τα κορίτσια, με το σκεπτικό ότι ένα αγόρι πρέπει να γίνει πιο σκληρό. Μάλιστα το γεγονός ότι τα νεογέννητα αγόρια είναι βιολογικά πιο ανώριμα από τα κορίτσια καθώς και πιο επιρρεπή στην εμφάνιση αναπτυξιακών διαταραχών, σημαίνει ότι ίσως να χρειάζονται μεγαλύτερη προσοχή κατά την ανατροφή τους.
«Δύσκολα» μωρά
Σύμφωνα μάλιστα με ορισμένες μελέτες φαίνεται ότι τα αγοράκια είναι πιο «δύσκολα» μωρά. Αυτή η διαπίστωση κρύβει μια παγίδα, μια και ελλοχεύει ο κίνδυνος ένα «δύσκολο» μωρό να μην έχει την απαιτούμενη φροντίδα, ακριβώς επειδή είναι «δύσκολο» (τονίζουμε για άλλη μια φορά ότι μιλάμε για τάσεις που βασίζονται στο μέσο όρο και τις έρευνες και όχι για μεμονωμένες περιπτώσεις). Φαίνεται ότι οι συναισθηματικές αντιδράσεις των αγοριών είναι πιο έντονες και οι ψυχολογικές τους μεταπτώσεις γίνονται πιο αισθητές από το γονιό. Αποζητούν συχνότερα την επαφή με την μητέρα και την φροντίδα της. Τα κοριτσάκια από την άλλη μεριά, δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα αντικείμενα γύρω τους, εστιάζουν την προσοχή τους για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σε πράγματα που τα ενδιαφέρουν και φαίνεται ότι διαχειρίζονται καλύτερα τα συναισθήματά τους. Τα αγόρια δεν φαίνεται να τα διακρίνει η ίδια συναισθηματική σταθερότητα. Συνήθως είναι πιο ευέξαπτα και για αυτό συχνά οι μητέρες αφιερώνουν περισσότερο χρόνο για να τα ηρεμήσουν. Σημασία έχει λοιπόν να συνειδητοποιήσουμε ότι τα αγόρια είναι περισσότερο ευάλωτα, από όσο πιστεύουμε ή από όσο αφήνουν τα ίδια τα παιδιά να φανεί.
Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί γονείς παρατηρούν ότι τα αγοράκια απαιτούν μεγαλύτερη προσοχή από τις αδελφές τους, γεγονός που τους εκπλήσσει, μια και δε συμβαδίζει με το στερεότυπο του «σκληρού» αγοριού. Το ζήτημα περιπλέκεται από την τάση πολλών αγοριών (και ανδρών) να καλύψουν τις αδυναμίες τους –ή αυτό που εκείνοι ερμηνεύουν ως αδυναμία– γεγονός που μπορεί να οδηγήσει τους γονείς στο λανθασμένο συμπέρασμα ότι είναι πιο σκληρά και συναισθηματικά πιο σταθερά.
Οι ειδικοί εφιστούν την προσοχή των γονιών, ιδιαίτερα στα πρώτα τέσσερα χρόνια της ζωής, όταν επιτελείται η ωρίμανση του εγκεφάλου (ακόμη και οι γιατροί πρέπει να έχουν αυτό το δεδομένο υπόψη τους, μια και συχνά οι άνδρες ασθενείς μπορεί να αγνοούν χαρακτηριστικά ή να αποφεύγουν να μιλήσουν για τυχόν ενοχλήματα από το φόβο ότι μπορεί αυτό να εκληφθεί ως σημάδι αδυναμίας).
Η ευαισθησία δεν είναι αδυναμία
Αντί λοιπόν να υποθέτουμε ότι «τα αγόρια δεν κλαίνε» θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι έχουν ευαισθησίες, συχνά καλά κρυμμένες, για αυτό και πρέπει να τα στηρίζουμε και να τα ενθαρρύνουμε στις δύσκολες στιγμές. Δεν πρέπει να εκλαμβάνουμε την ευαισθησία ενός παιδιού ως αδυναμία. Αντιθέτως πρέπει να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να εκφράζουν τα συναισθήματα τους και όχι να τα αρνούνται. Γνωρίζοντας ότι τα αγόρια ίσως να χρειάζονται μεγαλύτερη προσοχή σε αυτό το σημείο, μπορούμε να τα βοηθήσουμε και να τα αναθρέψουμε καλύτερα. Ας μην ξεχνάμε ότι κάθε άνθρωπος, ανεξαρτήτως φύλου, έχει τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία του. Οι αδυναμίες ανήκουν στην ανθρώπινη φύση. Δεν υπάρχει λόγος να τις κρύβουμε πίσω από τη μάσκα του «σκληρού» ή του δυνατού, ούτε να δημιουργούμε τις προϋποθέσεις για να συμπεριφέρεται το παιδί – είτε είναι αγόρι είτε κορίτσι – με αυτό τον τρόπο…
πηγή: http://www.babyspace.gr/
Νέα επιστημονικά δεδομένα ανατρέπουν τα κλισέ.
Τα αγόρια είναι πιο σκληρά από τα κορίτσια. Αυτό λέει η κοινή λογική. Ανέκαθεν ο άνδρας ως κυνηγός και προστάτης της οικογενείας έπρεπε να είναι δυνατός και σκληραγωγημένος. Γι’ αυτό και μέχρι σήμερα θεωρούμε ότι ανήκει στο «ισχυρό» φύλο. Ωστόσο, νεότερα επιστημονικά δεδομένα ανατρέπουν αυτή την άποψη. Πολλοί ειδικοί ισχυρίζονται ότι ένα αγόρι από πολλές απόψεις είναι πολύ πιο εύθραυστο από την αδερφούλα του!
Πιο ανθεκτικά τα κορίτσια
Οι διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα ξεκινούν ήδη από την ενδομήτριο ζωή και συνεχίζουν μέχρι τα γεράματα, εξηγούν οι ειδικοί. Οι γυναίκες αποδεικνύεται ότι αντέχουν στη φθορά του χρόνου, γι’ αυτό και ζουν κατά μέσο όρο εφτά χρόνια περισσότερο από τους άνδρες. Ήδη από τιςπρώτες εβδομάδες της ζωής τους, φαίνεται ότι τα κορίτσια αναπτύσσονται με πιο γοργούς ρυθμούς, ενώ τα αγόρια ακολουθούν και είναι αποδεδειγμένα πιο επιρρεπή σε αναπτυξιακά προβλήματα όπως η δυσλεξία και η υπερκινητικότητα. Για αυτό και οι ειδικοί επισημαίνουν ότι μια αυστηρή διαπαιδαγώγηση είναι πιθανό, αντί να τα σκληραγωγήσει, να επιτείνει τις αδυναμίες τους. Αυτό που έχουν ανάγκη τα αγοράκια - όπως άλλωστε και κάθε παιδί - είναι η προσοχή και η φροντίδα των γονιών τους ώστε να ξεπεράσουν τις αδυναμίες τους.
Παρότι αυτή η...αιρετική άποψη προκαλεί δικαιολογημένη έκπληξη, μια και έχουμε μάθει να θεωρούμε ότι οι άνδρες είναι - ή πρέπει να είναι - δυνατοί και σκληροί, η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν πλέον επιστημονικά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι το «ισχυρό» φύλο τελικά είναι πολύ πιο εύθραυστο από όσα φανταζόμαστε. Σύμφωνα με την έρευνα του ψυχιάτρου Sebastian Kraemer που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην έγκυρη επιθεώρηση British Medical Journal, κατά τη διάρκεια της βιολογικής ανάπτυξης των δύο φύλων, τα αγοράκια είναι ένα βήμα πίσω από τα κοριτσάκια. Μάλιστα, σύμφωνα με τον κ. Sebastian Kraemer, η ανατροφή των αγοριών παίζει καθοριστικό ρόλο, επειδή μπορεί είτε να επιδεινώσει είτε να αναπληρώσει το βιολογικό «έλλειμμα» της φύσης.
Ο πρώτες «διακρίσεις»
Ήδη από τη στιγμή της σύλληψης έχει παρατηρηθεί ότι παρότι συλλαμβάνονται περισσότερα άρρενα έμβρυα από ότι θήλεα (γεγονός που αποδίδεται στο ότι τα σπερματοζωάρια που μεταφέρουν το χρωμόσωμα Υ είναι πιο γρήγορα και πιο επιθετικά από εκείνα που μεταφέρουν το χρωμόσωμα Χ) εντούτοις γεννιούνται περισσότερα κοριτσάκια από ότι αγοράκια. Θεωρείται λοιπόν ότι τα άρρενα έμβρυα επηρεάζονται περισσότερο από τις καταστάσεις στρες της μητέρας, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι είναι πιο ευπαθή. Η ευαισθησία των αρρένων εμβρύων φαίνεται και από το ότι στατιστικά παρουσιάζουν πιο συχνά προγεννητικά νοσήματα (π.χ. συγγενείς ανωμαλίες χρωμοσωμικές διαταραχές) σε σύγκριση με τα θήλεα έμβρυα.
Τα κοριτσάκια… βιάζονται
Ένα νεογέννητο κοριτσάκι είναι το «βιολογικό ισοδύναμο» ενός αγοριού 4-6 εβδομάδων. Από τις πρώτες εβδομάδες της ζωής τους μέχρι την ηλικία των 18 μηνών - 2 ετών φαίνεται ότι τα κοριτσάκια ακολουθούν πιο γρήγορους ρυθμούς ανάπτυξης. Συχνά κάνουν τα πρώτα τους βήματα και λένε τις πρώτες τους λέξεις πιο γρήγορα σε σύγκριση με τα αγόρια. Τα περισσότερα παιδιά περπατούν μεταξύ του 10ου και του 14ου μήνα. Ωστόσο συχνά τα κοριτσάκια τα καταφέρνουν χωρίς βοήθεια, γύρω στο 10ο-12ο μήνα, ενώ τα αγοράκια στέκονται στα πόδια τους γύρω στον 13ο -14° μήνα. Επίσης τα περισσότερα κοριτσάκια μιλούν γύρω στον 11ο μήνα, ενώ τα αγοράκια συνήθως λένε τις πρώτες λέξεις τους μετά το 14ο μήνα.
Επιρρεπή σε αναπτυξιακά προβλήματα
Δεν είναι όμως μόνο στο περπάτημα και στην ομιλία που τα δύο φύλα διαφέρουν (να σημειωθεί ότι αναφερόμαστε σε τάσεις και όχι σε μεμονωμένες περιπτώσεις). Φαίνεται ότι τα αγόρια παρουσιάζουν αναπτυξιακές διαταραχές (δυσλεξία, αυτισμό, υπερκινητικότητα, τραύλισμα κ.τ.λ.) 3-4 φορές πιο συχνά από τα κορίτσια. Σύμφωνα με τους ειδικούς αυτή η διαφορά οφείλεται στο ότι ο ανδρικός εγκέφαλος αργεί να ωριμάσει. Εξηγούν ότι κατά τη διάρκεια της κύησης αναπτύσσονται όλα τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου. Ωστόσο οι μεταξύ τους συνδέσεις επιτελούνται μετά τη γέννηση και σχετίζονται άμεσα με τα εξωτερικά ερεθίσματα που δέχεται ο εγκέφαλος τα πρώτα 3-4 χρόνια της ζωής του παιδιού. Έχει παρατηρηθεί ότι στα αγοράκια υπάρχει μια μικρή καθυστέρηση όσον αφορά στην ωρίμανση του εγκεφάλου γεγονός που σημαίνει ότι παραμένουν για περισσότερο χρόνο εκτεθειμένα στα εξωτερικά ερεθίσματα, θετικά ή βλαπτικά. Κατά συνέπεια είναι πιο ευάλωτα σε αναπτυξιακές διαταραχές.
Καθώς περνούν τα χρόνια πάντως ο εγκέφαλος των αγοριών ωριμάζει και θωρακίζεται επαρκώς. Συχνά μάλιστα στα σχολικά τεστ μετά την ηλικία των πέντε, τα αγόρια επιτυγχάνουν υψηλότερα σκορ σε σύγκριση με τα κορίτσια Έχει παρατηρηθεί ότι αποδίδουν καλύτερα σε τεστ που σχετίζονται με τα μαθηματικά, τις πρακτικές δεξιότητες, την αντίληψη του χώρου και τον προσανατολισμό, το διάβασμα ενός χάρτη, το πέταγμα μια μπάλας, το σκάκι και την αρχιτεκτονική.
Τα κορίτσια από την άλλη πλευρά, φαίνεται ότι υπερέχουν στα γλωσσικά τεστ, αλλά και στην ικανότητά τους να αντιλαμβάνονται και να εκφράζουν τα συναισθήματά τους. Αντιθέτως τα αγόρια φαίνεται ότι συχνά νιώθουν περίεργα και άβολα όταν βιώνουν έντονα συναισθήματα και μοιάζει σαν το λεξιλόγιο τους να στερείται των κατάλληλων όρων ώστε να περιγράφουν πως νιώθουν.
Πιο σκληρά ή πιο συναισθηματικά;
Τα κορίτσια λοιπόν φαίνεται ότι διαχειρίζονται και ελέγχουν καλύτερα τα συναισθήματα τους, ενώ οι έρευνες δείχνουν ότι τα αγόρια είναι λιγότερο συμπονετικά ή τουλάχιστο δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους όταν εκτίθενται σε οδυνηρές καταστάσεις. Σε μια σχετική έρευνα μια ομάδα εξάχρονων αγοριών και κοριτσιών άκουγαν το κλάμα ενός μωρού (μαγνητοφωνημένο).
Πολύ περισσότερα κοριτσάκια απευθύνθηκαν με τρυφερότητα προς το μωρό που έκλαιγε, υποθέτοντας ότι είναι ένα αληθινό βρέφος, ενώ τα περισσότερα αγόρια έκλεισαν τον ήχο για να μην ακούν το κλάμα. Όταν όμως οι ερευνητές έλεγξαν τους παλμούς των παιδιών παρατήρησαν ότι στα αγόρια ήταν πιο αυξημένοι. Το κλάμα του μωρού τούς προκαλούσε έντονη αναστάτωση, δεν μπορούσαν να το ανεχτούν. Φαίνεται όμως ότι τα αγόρια δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν ακόμη και τις φορτισμένες καταστάσεις που τα αφορούν άμεσα. Σε μια πρόσφατη έρευνα για τον τρόπο που βιώνουν τα κοριτσάκια και τα αγοράκια το χωρισμό των γονιών τους, φάνηκε ότι τα κορίτσια μιλούσαν πολύ περισσότερο για το γεγονός ενώ τα αγόρια έδειχναν μια άρνηση προς το συμβάν παρουσιάζοντάς το σαν κάτι το αδιάφορο. Αυτή η άρνηση των αγοριών είναι χαρακτηριστική της αδυναμίας του «ισχυρού» φύλου να κατανοήσει τα συναισθήματά του και να ζητήσει βοήθεια για να ξεπεράσει τις δύσκολες καταστάσεις.
Διαφορετική φροντίδα;
Παρότι λοιπόν οι άνδρες θεωρούνται το «ισχυρό» φύλο τελικά αποδεικνύεται ότι είναι πολύ πιο ευάλωτοι από όσο φανταζόμαστε. Για αυτή την ευπάθεια των αγοριών και των ανδρών έχουν δοθεί ποικίλες ερμηνείες, όπως π.χ. ότι για την οικονομία της φύσης δεν χρειάζονται παρά λίγοι υγιείς άνδρες ώστε να αναπαράγεται το ανθρώπινο είδος. Αναμφίβολα οι ερμηνείες αυτές είναι μονοδιάστατες και σίγουρα η απάντηση είναι πιο σύνθετη. Το καίριο ερώτημα όμως που πρέπει να απαντηθεί είναι: Χρειάζονται τα αγόρια διαφορετική φροντίδα; Στο σημείο αυτό οι ειδικοί τονίζουν ότι οι γονείς δεν πρέπει να διαφοροποιούν τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τα αγόρια από τα κορίτσια, με το σκεπτικό ότι ένα αγόρι πρέπει να γίνει πιο σκληρό. Μάλιστα το γεγονός ότι τα νεογέννητα αγόρια είναι βιολογικά πιο ανώριμα από τα κορίτσια καθώς και πιο επιρρεπή στην εμφάνιση αναπτυξιακών διαταραχών, σημαίνει ότι ίσως να χρειάζονται μεγαλύτερη προσοχή κατά την ανατροφή τους.
«Δύσκολα» μωρά
Σύμφωνα μάλιστα με ορισμένες μελέτες φαίνεται ότι τα αγοράκια είναι πιο «δύσκολα» μωρά. Αυτή η διαπίστωση κρύβει μια παγίδα, μια και ελλοχεύει ο κίνδυνος ένα «δύσκολο» μωρό να μην έχει την απαιτούμενη φροντίδα, ακριβώς επειδή είναι «δύσκολο» (τονίζουμε για άλλη μια φορά ότι μιλάμε για τάσεις που βασίζονται στο μέσο όρο και τις έρευνες και όχι για μεμονωμένες περιπτώσεις). Φαίνεται ότι οι συναισθηματικές αντιδράσεις των αγοριών είναι πιο έντονες και οι ψυχολογικές τους μεταπτώσεις γίνονται πιο αισθητές από το γονιό. Αποζητούν συχνότερα την επαφή με την μητέρα και την φροντίδα της. Τα κοριτσάκια από την άλλη μεριά, δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα αντικείμενα γύρω τους, εστιάζουν την προσοχή τους για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σε πράγματα που τα ενδιαφέρουν και φαίνεται ότι διαχειρίζονται καλύτερα τα συναισθήματά τους. Τα αγόρια δεν φαίνεται να τα διακρίνει η ίδια συναισθηματική σταθερότητα. Συνήθως είναι πιο ευέξαπτα και για αυτό συχνά οι μητέρες αφιερώνουν περισσότερο χρόνο για να τα ηρεμήσουν. Σημασία έχει λοιπόν να συνειδητοποιήσουμε ότι τα αγόρια είναι περισσότερο ευάλωτα, από όσο πιστεύουμε ή από όσο αφήνουν τα ίδια τα παιδιά να φανεί.
Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί γονείς παρατηρούν ότι τα αγοράκια απαιτούν μεγαλύτερη προσοχή από τις αδελφές τους, γεγονός που τους εκπλήσσει, μια και δε συμβαδίζει με το στερεότυπο του «σκληρού» αγοριού. Το ζήτημα περιπλέκεται από την τάση πολλών αγοριών (και ανδρών) να καλύψουν τις αδυναμίες τους –ή αυτό που εκείνοι ερμηνεύουν ως αδυναμία– γεγονός που μπορεί να οδηγήσει τους γονείς στο λανθασμένο συμπέρασμα ότι είναι πιο σκληρά και συναισθηματικά πιο σταθερά.
Οι ειδικοί εφιστούν την προσοχή των γονιών, ιδιαίτερα στα πρώτα τέσσερα χρόνια της ζωής, όταν επιτελείται η ωρίμανση του εγκεφάλου (ακόμη και οι γιατροί πρέπει να έχουν αυτό το δεδομένο υπόψη τους, μια και συχνά οι άνδρες ασθενείς μπορεί να αγνοούν χαρακτηριστικά ή να αποφεύγουν να μιλήσουν για τυχόν ενοχλήματα από το φόβο ότι μπορεί αυτό να εκληφθεί ως σημάδι αδυναμίας).
Η ευαισθησία δεν είναι αδυναμία
Αντί λοιπόν να υποθέτουμε ότι «τα αγόρια δεν κλαίνε» θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι έχουν ευαισθησίες, συχνά καλά κρυμμένες, για αυτό και πρέπει να τα στηρίζουμε και να τα ενθαρρύνουμε στις δύσκολες στιγμές. Δεν πρέπει να εκλαμβάνουμε την ευαισθησία ενός παιδιού ως αδυναμία. Αντιθέτως πρέπει να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να εκφράζουν τα συναισθήματα τους και όχι να τα αρνούνται. Γνωρίζοντας ότι τα αγόρια ίσως να χρειάζονται μεγαλύτερη προσοχή σε αυτό το σημείο, μπορούμε να τα βοηθήσουμε και να τα αναθρέψουμε καλύτερα. Ας μην ξεχνάμε ότι κάθε άνθρωπος, ανεξαρτήτως φύλου, έχει τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία του. Οι αδυναμίες ανήκουν στην ανθρώπινη φύση. Δεν υπάρχει λόγος να τις κρύβουμε πίσω από τη μάσκα του «σκληρού» ή του δυνατού, ούτε να δημιουργούμε τις προϋποθέσεις για να συμπεριφέρεται το παιδί – είτε είναι αγόρι είτε κορίτσι – με αυτό τον τρόπο…
πηγή: http://www.babyspace.gr/
Πέμπτη 26 Αυγούστου 2010
9 κρίσιμα ερωτήματα για το μυαλό μας
Η λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου και η ταυτότητα της συνείδησης επιφυλάσσουν στην επιστήμη πολλές ακόμη εκπλήξεις. Τα πρόσφατα ανατρεπτικά ευρήματα μας δίνουν ωστόσο μια «γαργαλιστική» πρόγευση. Τώρα ξέρουμε ότι οι νευρώνες αναγεννώνται, είδαμε τις αναμνήσεις να δημιουργούνται και μάθαμε ότι δεν είναι το μέγεθος που κάνει έναν εγκέφαλο εξυπνότερο...
1 Από τι είναι φτιαγμένες οι αναμνήσεις;
ΤΗΣ ΕMMA ΥOUNG
Οι αναμνήσεις είναι το βασικό υλικό της σκέψης. Συμβουλευόμαστε τα αποθέματα γνώσης μας κάθε φορά που εκτελούμε μια εργασία, που επικοινωνούμε μέσω της ομιλίας ή που σχηματοποιούμε ακόμη και τις πιο απλές έννοιες. Παρ΄ όλα αυτά η «υλική» μορφή τους αποτελεί μυστήριο. Ποιες μεταβολές συντελούνται στον εγκέφαλο όταν μια νέα ανάμνηση κωδικοποιείται;
Ενα πράγμα το οποίο γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι ότι ο σχηματισμός των αναμνήσεων έχει σχέση με την ενίσχυση των συνάψεων που συνδέουν τα νευρωνικά κύτταρα. Μελετώντας θαλάσσια σαλιγκάρια, τα οποία έχουν ένα σχετικά απλό νευρικό σύστημα, μια ομάδα ερευνητών με επικεφαλής τον Κέλσι Μάρτιν του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες παρακολούθησε πέρυσι για πρώτη φορά αναμνήσεις να σχηματίζονται, με τη μορφή νέων πρωτεϊνών που εμφανίζονται στις συνάψεις.
Πού όμως αποθηκεύεται μια γνώση μέσα στον πολύπλοκο εγκέφαλο των θηλαστικών; Οι βραχυπρόθεσμες αναμνήσεις, όπως ένας αριθμός τηλεφώνου που θα χρησιμοποιήσουμε σύντομα, φαίνονται να αποθηκεύονται στον ιππόκαμπο, μια δομή με δύο συμμετρικά τμήματα χωμένα βαθιά μέσα στα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου. Το 2008 η Κόρτνεϊ Μίλερ και ο Ντέιβιντ Σουέτ του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα κατέγραψαν σε ποντικούς την ακόλουθη διαδικασία. Κατά την πρώτη ώρα αφότου συντελούνταν ένα αξιομνημόνευτο γεγονός, σημειώνονταν στο DΝΑ των νευρώνων του ιππόκαμπου μεταβολές οι οποίες άλλαζαν τις παραγόμενες πρωτεΐνες. Κατά την επόμενη εβδομάδα παρόμοιες μεταβολές σημειώνονταν στα γονίδια νευρώνων του φλοιού. Αυτές οι δεύτερες μεταβολές φαίνονταν να είναι μόνιμες, υποδηλώνοντας ότι εκεί αποθηκεύονται οι μακροπρόθεσμες αναμνήσεις. Οι δύο ερευνητές πιστεύουν ότι είδαν βραχυπρόθεσμες αναμνήσεις να σχηματίζονται στον ιππόκαμπο και στη συνέχεια να γίνονται μακροπρόθεσμες στον φλοιό.
Ο εγκέφαλος δίνει περισσότερη προσοχή στα πράγματα που μας τρομάζουν, εφόσον η ανάμνησή τους μπορεί πολλές φορές να μας σώσει τη ζωή. Είναι γνωστό ότι μια δομή που βρίσκεται δίπλα στον ιππόκαμπο, η αμυγδαλή, παίζει κάποιο ρόλο στη χάραξη αυτού του ανεξίτηλου σημαδιού. Πέρυσι μια ομάδα ερευνητών, με επικεφαλής τη Σίνα Τζόσελιν του Νοσοκομείου Παίδων του Τορόντο, πέτυχε να σβήσει την ανάμνηση ενός τρομακτικού θορύβου σε ποντικούς νεκρώνοντας τους νευρώνες της αμυγδαλής, που οι συνάψεις τους είχαν ενισχυθεί μετά την έκθεση σε αυτόν τον θόρυβο. Ηταν η πρώτη φορά που μια συγκεκριμένη ανάμνηση ανιχνεύτηκε στα νευρωνικά κύτταρα που την είχαν κωδικοποιήσει.
Απέχουμε όμως ακόμη πολύ από το να δούμε μια ανάμνηση να σχηματίζεται στον εγκέφαλο ενός ανθρώπου.
2 Μπορούμε να αναπλάσουμε τον εγκέφαλο;
ΤΟΥ JAMES MITCHELL CROW
Εχετε γεννηθεί με όλα τα εγκεφαλικά κύτταρα που θα έχετε για όσο θα ζείτε, έτσι λέει η θεωρία.
Τέρμα όμως οι θεωρίες. Στη δεκαετία του 1990 τα δόγματα ανατράπηκαν με την ανακάλυψη ότι τα θηλαστικά, περιλαμβανομένων των ανθρώπων, δημιουργούν καινούργιους νευρώνες κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Στους ανθρώπους αυτή η «νευρωνογένεση» έχει παρατηρηθεί σε δύο σημεία: οι νευρώνες που δημιουργούνται στον οσφρητικό βολβό φαίνονται να εμπλέκονται στην εκμάθηση νέων οσμών, ενώ εκείνοι που δημιουργούνται στον ιππόκαμπο συνδέονται με τη μάθηση και τη μνήμη.
Η ανακάλυψη ότι νέοι νευρώνες μπορούν να ενσωματωθούν στον ενήλικο εγκέφαλο εγείρει ενδιαφέρουσες δυνατότητες: θα μπορούσε αυτή η διαδικασία να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία ασθενειών του εγκεφάλου όπως η νόσος του Πάρκινσον ή του Αλτσχάιμερ;
Το ζητούμενο θα είναι να επιτευχθεί η αντικατάσταση των κυττάρων που νοσούν με ακριβώς τους κατάλληλους νευρώνες, λέει ο Τζεφ Μάκλις, ο οποίος μελετά τη νευρωνογένεση στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, το ανθρώπινο νευρικό σύστημα αποτελείται από 10.000 διαφορετικά είδη νευρώνων. Αυτή η τεράστια πολυπλοκότητα σημαίνει ότι δεν μπορεί κανείς απλώς να αντικαταστήσει ένα παλιό κύτταρο με οποιοδήποτε νέο κύτταρο παράγεται από τη φυσική νευρωνογένεση. Ωστόσο ίσως υπάρχουν τρόποι να αναπτυχθούν νευρώνες κατά παραγγελία.
Ο Ολε Λίντβαλ του Πανεπιστημίου του Λουντ της Σουηδίας έχει δείξει τι μπορεί να είναι δυνατό. Πήρε νευρώνες που παράγουν ντοπαμίνη από έμβρυα τα οποία είχαν προκύψει από άμβλωση, τους μεταμόσχευσε στον εγκέφαλο ανθρώπων οι οποίοι έπασχαν από τη νόσο του Πάρκινσον και έδειξε ότι οι νέοι νευρώνες μπορούν να βελτιώσουν την εγκεφαλική λειτουργία, αν και η θεραπεία δεν λειτουργεί για όλους. Ο κ. Λίντβαλ διερευνά τώρα τρόπους για να κατασκευάσει αυτούς τους εξειδικευμένους νευρώνες από εμβρυακά βλαστικά κύτταρα ή από βλαστικά κύτταρα που έχουν προκύψει από τον αναπρογραμματισμό ενήλικων δερματικών κυττάρων.
Ο κ. Μάκλις έχει επίσης διαπιστώσει ότι ακόμη και σε σημεία του εγκεφάλου όπου δεν παρατηρείται νευρωνογένεση υπάρχουν μικροί αριθμοί «κυττάρων-γεννητόρων», οι οποίοι έχουν απομείνει από την ανάπτυξη του εγκεφάλου στο στάδιο της μήτρας. Δεν πρόκειται για πραγματικά βλαστικά κύτταρα, αλλά έχουν κάποιες ικανότητες νευρωνογένεσης.
Ο ερευνητής έχει δείξει ότι, τουλάχιστον σε ζώα, οι γεννήτορες αυτοί μπορούν να ρυθμιστούν έτσι ώστε να σχηματίσουν λειτουργικούς νευρώνες. Σε πειράματα σε ποντικούς έχει ανακαλύψει χημικές εντολές οι οποίες μπορούν να ρυθμίσουν αυτούς τους γεννήτορες ώστε να μετατραπούν σε κινητικούς νευρώνες τα κύτταρα τα οποία βλάπτονται από τις νόσους των κινητικών νευρώνων (ΜΝD).
«Είμαι ιδιαίτερα αισιόδοξος ως προς τη ρύθμιση της νευρωνογένεσης σε φυσιολογικά μη νευρωνογονικά σημεία του εγκεφάλου» δηλώνει ο κ. Μάκλις. «Το νευρικό σύστημα όμως έχει κατασκευαστεί με μεγάλη ακρίβεια και θα πρέπει και εμείς να το ανακατασκευάσουμε με την ίδια ακρίβεια».
3 Τι είναι οι νευρώνες -καθρέφτες;
ΤΗΣ HELEN THOMSON
«Οταν χαμογελάς ολόκληρος ο κόσμος χαμογελάει μαζί σου» τραγουδούσε ο Λούις Αρμστρονγκ. Θα αναφερόταν μάλλον σε αυτό που ορισμένοι θεωρούν μια από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις της νευροεπιστήμης: τους νευρώνες καθρέφτες.
Τα κύτταρα αυτά εντοπίστηκαν στους μακάκους στη δεκαετία του 1990, όταν οι ερευνητές κατέγραφαν με ηλεκτρόδια τις διεργασίες του εγκεφάλου των ζώων την ώρα που αυτά εκτελούσαν διάφορες εργασίες. Ενώ πολλοί νευρώνες δραστηριοποιούνταν όταν τα ζώα εκτελούσαν μια ενέργεια, ένα υποσύνολο νευρώνων δραστηριοποιούνταν επίσης όταν τα ζώα έβλεπαν κάποι ον από τους ερευνητές να εκτελεί την ίδια ενέργεια. Διαφορετικές ομάδες νευρώνων καθρεφτών δραστηριοποιούνταν για διαφορετικές ενέργειες.
Οι νευροεπιστήμονες υπέθεσαν ότι στους ανθρώπους οι νευρώνες καθρέφτες ενδεχομένως αντιπροσωπεύουν τη νευρωνική βάση της ταύτισης. Θα μπορούσαν επίσης να συμβάλουν στη μίμηση και στη μάθηση και ίσως και στην κτήση της γλώσσας.
Ο εντοπισμός νευρώνων καθρεφτών στους ανθρώπους ήταν δύσκολος, οι λειτουργικές μαγνητικές τομογραφίες έδειξαν όμως ότι ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου- οι οποίες ονομάστηκαν «συστήματα καθρέφτες»- «φωτίζονται» όταν εκτελούμε και όταν παρακολουθούμε την ίδια ενέργεια. Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που παρουσιάζουν μεγαλύτερη δραστηριότητα στα συστήματα καθρέφτες φαίνονται να είναι καλύτεροι στην κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων ανθρώπων. Αντιστρόφως, η μικρότερη δραστηριότητα στα συστήματα καθρέφτες έχει συνδεθεί με τον αυτισμό και επίσης με την ψυχοπάθεια- διαφορετικές παθήσεις που όμως διακρίνονται αμφότερες για τα χαμηλά επίπεδα ταύτισης. Η ομάδα της Νίνα Μπάιν του Πανεπιστημίου του Μάαστριχτ της Ολλανδίας πρόσφατα ανίχνευσε μηχανισμούς αναστολής οι οποίοι δίνουν ενδείξεις για το πώς μπορούμε νοητικά να μιμηθούμε μια ενέργεια χωρίς στην πραγματικότητα να την εκτελούμε.
Παρ΄ όλα αυτά ορισμένοι ερευνητές αμφιβάλλουν αν τα συστήματα καθρέφτες μπορούν να αναλάβουν αποκλειστικά την ευθύνη για την ταύτιση. «Η κατανόηση των πράξεων κάποιου άλλου και η ταύτιση αποτελούν τεράστια γνωσιακά επιτεύγματα» λέει η Σεσίλια Χέιζ, ψυχολόγος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. «Το να λέμε ότι υπάρχει ένα ξεχωριστό νευρωνικό σύστημα που ευθύνεται για αυτές δεν είναι λογικό».
Ο Μάρκο Ιακομπόνι, νευροεπιστήμονας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες, υποστηρίζει ότι έχει δει σε ανθρώπους μεμονωμένα εγκεφαλικά κύτταρα να συμπεριφέρονται σαν νευρώνες καθρέφτες. Εκανε αυτές τις παρατηρήσεις όταν κάποιος επιληπτικός υποβαλλόταν σε διερευνητική χειρουργική επέμβαση στον εγκέφαλο προκειμένου να διαπιστωθεί η αιτία της επιληψίας του. Τα αποτελέσματα των ερευνών του δημοσιεύτηκαν τον περασμένο Απρίλιο στο έντυπο «Current Βiology».
4 Με πόσους τρόπους μπορούμε να έχουμε συνείδηση;
ΤΗΣ LINDA GEDDES
Νομίζετε ίσως ότι η συνείδηση είναι σαν ένας διακόπτης, είτε είναι «ανοικτός» είτε «κλειστός». Η πραγματική εικόνα όμως αποδεικνύεται πλέον αρκετά θολή, εγείροντας αμφισβήτηση ως προς την αντίληψη που έχουμε για τη συναίσθηση και την ελεύθερη βούληση και εγείροντας ζητήματα συναίνεσης στους ασθενείς που βρίσκονται σε κώμα.
Παλιότερα εθεωρείτο ότι υπάρχουν μόνο τρεις καταστάσεις συνείδησης, εξηγεί ο Ανταμ Ζέμαν της Χερσονησιωτικής Ιατρικής Σχολής του Εξετερ της Βρετανίας. «Είτε είναι κανείς ξύπνιος είτε κοιμάται,και αν κοιμάται βρίσκεται σε κατάσταση ύπνου με όνειρα ή σε κατάσταση ύπνου χωρίς όνειρα».
Οι απεικονίσεις του εγκεφάλου όμως δείχνουν ότι υπάρχουν περισσότερες καταστάσεις. Ας πάρουμε για παράδειγμα την υπνοβασία, η οποία παρουσιάζεται σε έναν στους είκοσι ενηλίκους. «Ο εγκέφαλος του υπνοβάτη βρίσκεται κυριολεκτικά σε μια κατάσταση μισοξύπνιου-μισοκοιμισμένου» λέει ο ειδικός. Ερευνητές κάποτε οδήγησαν έναν υπνοβάτη σε έναν εγκεφαλικό τομογράφο και παρατήρησαν ότι ενώ μεγάλο μέρος του φλοιού- που εμπλέκεται στη συναίσθηση και στη συνείδηση- ήταν εκτός λειτουργίας, άλλες περιοχές του εγκεφάλου του ήταν ενεργοί, περιλαμβανομένων εκείνων που συνδέονται με τα συναισθήματα.
Παρόμοιες αλληλοεπικαλύψεις θα μπορούσαν ίσως να εξηγήσουν άλλες παράξενες καταστάσεις συνείδησης. Στον ύπνο με όνειρα- γνωστό και ως ύπνο RΕΜ- είμαστε ακίνητοι επειδή μια περιοχή του εγκεφαλικού στελέχους, που λέγεται γέφυρα, μπλοκάρει τα σήματα προς τους μυς. Οι άνθρωποι που παρουσιάζουν τη διαταραχή της συμπεριφοράς RΕΜ δεν έχουν αυτόν τον μηχανισμό αναστολής και ενεργούν σωματικά βάσει των ονείρων τους. Η αντίθετη πάθηση, γνωστή ως παράλυση ύπνου ή υπνοπαράλυση, παρατηρείται όταν οι άνθρωποι ξυπνούν αλλά εξακολουθούν να μην μπορούν να κινηθούν.
Ισως επίσης υπάρχουν κάποια ως τώρα απαρατήρητα σημεία-«σταθμοί» στο λυκόφως ανάμεσα στη συνείδηση και στο κώμα. Τον περασμένο Φεβρουάριο μια ομάδα ερευνητών με επικεφαλής τον Εϊντριαν Οουεν του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ ανακάλυψαν ότι ήταν δυνατόν να επικοινωνήσουν με έναν άνδρα ο οποίος βρισκόταν σε κατάσταση φυτού- μια κατάσταση στην οποία κάποιος έχει ανέπαφα ανακλαστικά και μπορεί να αναπνεύσει χωρίς υποστήριξη, αλλά φαίνεται να μην έχει καμία συνείδηση του περιβάλλοντος. Ζητώντας του να οπτικοποιήσει το πώς είναι να παίζει τένις ή να κινείται στο σπίτι του ενώ βρισκόταν στον εγκεφαλικό τομογράφο, κατόρθωσαν να του αποσπάσουν απαντήσεις με «ναι» ή «όχι». Οι ασθενείς αυτοί αντιμετωπίζονται αυτή τη στιγμή ως μη έχο ντες συνείδηση, αν όμως μπορούν να κατανοήσουν ερωτήσεις και να επικοινωνήσουν, ίσως είναι σε θέση να εκφράσουν απόψεις σχετικά με τη θεραπεία τους- και το αν θα πρέπει να σταματήσει ή όχι.
Μπορεί ακόμη να μη γνωρίζουμε πόσες είναι οι καταστάσεις της, η φύση όμως της συνείδησης αρχίζει να μοιάζει όλο και περισσότερο με μια σκάλα παρά με έναν διακόπτη.
5 Πόσο ισχυρός είναι ο σύνδεσμος του μυαλού με το σώμα;
ΤΗΣ LINDA GEDDE
Αν είστε αρκετά άτυχοι ώστε να πρέπει να μπείτε στο νοσοκομείο, προσπαθήστε τουλάχιστον να εξασφαλίσετε ένα δωμάτιο με θέα. Ισως να αναρρώσετε πιο γρήγορα αν βλέπετε έξω από το παράθυρό σας μια σειρά από δένδρα αντί για έναν τοίχο από τούβλα.
Η μελέτη της σχέσης του μυαλού με το σώμα είναι τόσο παλιά όσο και η άσκηση της ιατρικής. Οι συνετοί γιατροί φροντίζουν, για παράδειγμα, να διερευνούν την πνευματική και συναισθηματική κατάσταση ενός ασθενούς όταν δυσκολεύονται να εξηγήσουν σωματικά τα συμπτώματά του. Και όλοι έχουμε ακούσει περιπτώσεις στις οποίες η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή ένα διαζύγιο μοιάζουν να πυροδοτούν μια ασθένεια.
Ωστόσο, αν και θεωρούμε αυτή τη σχέση τόσο δεδομένη, οι μηχανισμοί της παραμένουν μυστηριώδεις. Γιατί ορισμένες ασθένειες επηρεάζονται περισσότερο από την ψυχική κατάσταση απ΄ ό,τι άλλες; Τι βρίσκεται πίσω από το ανεξήγητο φαινόμενο placebo; Θα μπορέσουμε ποτέ να μάθουμε να θεραπεύουμε τον εαυτό μας με τη σκέψη;
Πολλά από αυτά τα φαινόμενα φαίνονται να επηρεάζονται από το ανοσοποιητικό σύστημα. Το έντονο στρες έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τη δραστηριότητα των ανοσοποιητικών κυττάρων, τόσο στον δοκιμαστικό σωλήνα όσο και στους ανθρώπους. Φαίνεται ότι υπάρχουν αρκετοί τρόποι με τους οποίους ο εγκέφαλος επηρεάζει το ανοσοποιητικό σύστημα, από τους χημικούς μεσολαβητές ως τον άμεσο έλεγχο των νευρώνων. Ενα σκέλος του πνευμονογαστρικού νεύρου συνδέει τον εγκέφαλο με έναν βασικό ρυθμιστή της λειτουργίας του ανοσοποιητικού, λέει ο Κέβιν Τρέισι του Ινστιτούτου Ιατρικών Ερευνών Φέινστιν της Νέας Υόρκης. «Σήματα που ξεκινούν από τον εγκέφαλο μεταδίδονται μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου και αλλάζουν τη συμπεριφορά των ανοσοποιητικών κυττάρων στη σπλήνα» εξηγεί.
Η ομάδα του κ. Τρέισι έχει ανακαλύψει ότι η ηλεκτρική διέγερση του πνευμονογαστρικού νεύρου μειώνει τη φλεγμονή, μια κατάσταση υψηλού ανοσοποιητικού συναγερμού η οποία εμπλέκεται σε μεγάλο αριθμό ασθενειών, περιλαμβανομένου του καρκίνου. Υποστηρίζουν ότι ίσως υπάρχουν και άλλες νευρο-ανοσοποιητικές σχέσεις που «πυροδοτούν» φλεγμονές.
Ακόμη και αν δεν κατορθώσουμε ποτέ να ελέγξουμε συνειδητά το ανοσοποιητικό σύστημα, ίσως τουλάχιστον επιτύχουμε να το επηρεάσουμε με φάρμακα ή ενδεχομένως μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου.
6 Γιατί ορισμένοι άνθρωποι είναι εξυπνότεροι;
ΤΟΥ DAVID ROBSON
Το 1955, όταν έγινε η νεκροψία του Αϊνστάιν, ο εγκέφαλός του προκάλεσε μια κάποια απογοήτευση: όπως αποκαλύφθηκε, ήταν κατά τι μικρότερος από αυτόν του μέσου ανθρώπου. Πράγματι μεταγενέστερες μελέτες έχουν δείξει ότι η σχέση ανάμεσα στο μέγεθος του εγκεφάλου και στην ευφυΐα είναι ελάχιστη. Φαίνεται ότι στον εγκέφαλο αυτό που μετράει τελικά είναι η ποιότητα και όχι η ποσότητα.
Ενας σημαντικός παράγοντας φαίνεται να είναι το πόσο καλά οι νευρώνες μας μπορούν να συνομιλήσουν μεταξύ τους. Ο Μάρταϊν φαν ντεν Χέφελ, νευρολόγος στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης της Ολλανδίας, ανακάλυψε ότι στους πιο έξυπνους εγκεφάλους τα δίκτυα ανάμεσα στους νευρώνες φαίνονται να είναι αποδοτικότερα- με άλλα λόγια, τα βήματα που απαιτούνται για να μεταδοθεί ένα μήνυμα από τη μια περιοχή του εγκεφάλου στην άλλη είναι λιγότερα. Αυτό, όπως λέει, θα μπορούσε να εξηγήσει κατά το ένα τρίτο τις διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται στον δείκτη ευφυΐας ενός πληθυσμού.
Ενας άλλος βασικός παράγοντας φαίνεται επίσης να είναι το μονωτικό λιπώδες έλυτρο που καλύπτει τις ίνες των νευρώνων, το οποίο επηρεάζει τα ηλεκτρικά σήματα. Ο Πολ Τόμσον, του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες, βρήκε μια σχέση ανάμεσα στον δείκτη ΙQ και στην ποιότητα των ελύτρων.
Ακόμη δεν γνωρίζουμε σε ποιον ακριβώς βαθμό τα γονίδια επηρεάζουν την ευφυΐα, με διάφορες μελέτες να καταλήγουν σε εκτιμήσεις που κυμαίνονται από 40% ως 80%. Αυτό το μεγάλο εύρος διαφοράς ίσως προκύπτει επειδή τα γονίδια επηρεάζουν περισσότερο τον δείκτη νοημοσύνης με την ηλικία, σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύθηκε πέρυσι. Συγκρίνοντας τη νοημοσύνη 11.000 ζευγών διδύμων, ο Ρόμπερτ Πλόμινγκ, του Κing΄s College του Λονδίνου, διαπίστωσε ότι στην ηλικία των εννέα ετών τα γονίδια εξηγούν το 40% των διαφοροποιήσεων αλλά στα 17 ευθύνονται περίπου για τα δύο τρίτα.
Πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό; Ισως τα γονίδια επηρεάζουν το πώς ο εγκέφαλός μας αναδικτυώνεται καθώς ωριμάζουμε. Μια άλλη εκδοχή είναι ότι ίσως υπαγορεύουν το αν κάποιος είναι πιθανότερο να επιζητήσει ενδιαφέρουσες εμπειρίες ώστε να βοηθήσει τον εγκέφαλό του να ωριμάσει και να αναπτυχθεί. «Αν έχουμε προδιάθεση στο να έχουμε ένα ταλέντο, ίσως να επιδιώξουμε ενεργά να βρούμε ένα περιβάλλον που θα του ταιριάζει» λέει ο κ. Τόμσον.
7 Μπορεί μια ψυχική νόσος να μας κάνει δημιουργικούς;
ΤΗΣ EMMA YOUNG
«Δεν υπάρχει μεγάλη ιδιοφυΐα χωρίς μια χροιά τρέλας». Αυτό έγραφε ο ρωμαίος φιλόσοφος Σενέκας πριν από περίπου 2.000 χρόνια.
Σήμερα έχει καταντήσει ρουτίνα οι διάφορες δημιουργικές ιδιοφυΐες της Ιστορίας να δέχονται εκ των υστέρων διαγνώσεις για διάφορες ψυχικές ασθένειες- άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο πιστευτές. Η σχιζοφρένεια και άλλες μορφές ψυχώσεων είναι οι ασθένειες που αναφέρονται πιο συχνά, με τον Αϊνστάιν και τον Νεύτωνα να περιλαμβάνονται στα πιο διάσημα «αντικείμενα» των σχετικών μελετών. Ο Βίνσεντ βαν Γκογκ και η Βιρτζίνια Γουλφ έχουν συνδεθεί με τη διπολική διαταραχή. Ελάχιστοι είναι αυτοί που θα υποστήριζαν ότι μια καταφανής και εν πλήρει εκδηλώσει ψύχωση αποτελεί απόδειξη δημιουργικών προσόντων, φαίνεται όμως ότι σε μικρή δόση βοηθάει. Οι ψυχίατροι βλέπουν την ψυχική υγεία ως ένα φάσμα, με τη σοβαρή ασθένεια στο ένα άκρο και τη «φυσιολογική» κατάσταση στο άλλο. Ισως αυτοί που βρίσκονται στη μέση έχουν ενισχυμένες δημιουργικές τάσεις.
Ορισμένες ενδείξεις έρχονται από την εξέταση της σχετικής κυριαρχίας του δεξιού και του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου. Πολλές υπόπτου αξιοπιστίας θεωρίες «ποπ» ψυχολογίας μιλούν για «ανθρώπους του δεξιού εγκεφάλου» και «ανθρώπους του αριστερού εγκεφάλου», γενικώς όμως είναι αποδεκτό ότι η αριστερή πλευρά εμπλέκεται κυρίως στη γλώσσα και στη λογική ανάλυση, ενώ η δεξιά εμπλέκεται περισσότερο στη δημιουργική σκέψη. Διάφορες τεχνικές για τη μελέτη της κυριαρχίας φαίνεται να δείχνουν ότι οι άνθρωποι που πάσχουν από σχιζοφρένεια παρουσιάζουν περισσότερη δραστηριότητα στο δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου τους. Υπάρχουν επίσης γενετικές ενδείξεις σε σχέση με μια πρωτεΐνη, τη νευρεγουλίνη 1, η οποία εμπλέκεται στην ανάπτυξη του εγκεφάλου μέσα στη μήτρα. Ο Τζέρεμι Χολ, του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου της Βρετανίας, ανακάλυψε ότι μια παραλλαγή στο γονίδιο που κωδικοποιεί για αυτή την πρωτεΐνη συνδέεται με υψηλότερο κίνδυνο για σχιζοφρένεια. Πέρυσι ο Σάμπολτς Κέρι, του Πανεπιστημίου του Σεμελβάις της Ουγγαρίας, διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που έχουν δύο αντίγραφα της μετάλλαξης αυτής είχαν καλύτερες επιδόσεις σε ένα τεστ δημιουργικότητας από τους ανθρώπους που δεν είχαν αντίγραφα. Ο κ. Κέρι λέει ότι η παραλλαγή ενδέχεται να αμβλύνει τη δραστηριότητα στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου, χαλαρώνοντας τον συνηθισμένο έλεγχό του στη διάθεση και στα συναισθήματα. Αυτό ίσως να απελευθερώνει τη δημιουργικότητα σε ορισμένους και τις ψυχωτικές παραισθήσεις σε άλλους - με τη νοημοσύνη ενδεχομένως να επηρεάζει το αποτέλεσμα.
Χρειάζονται όμως περισσότερες μελέτες, λέει ο κ. Χολ. «Οι ενδείξεις για μια σχέση ανάμεσα στη δημιουργικότητα και στις ψυχικές διαταραχές είναι κάτι το οποίο εδώ και καιρό εικάζεται αλλά σπανίως, αν όχι ποτέ,έχει αποδειχθεί».
8 Πόσο ισχυρό είναι το υποσυνείδητο;
ΤΗΣ KATE DOUGLAS
Η υποσυνείδητη σκέψη είναι ο βουβός αυτόματος πιλότος του εγκεφάλου- ο υπόγειος τύπος που κρύβεται πίσω από τις επαναλαμβανόμενες ενέργειες, τις φροϋδικές ολισθήσεις και όλα τα άλλα πράγματα που κάνουμε «χωρίς να σκεφτόμαστε». Αυτή ήταν οπωσδήποτε η κρατούσα άποψη τον 20ό αιώνα, τελευταία όμως το υποσυνείδητο έχει αποκτήσει εξέχουσα θέση. Πρωταγωνιστεί στη δημιουργικότητα, φέρνει το «εύρηκα» στην επίλυση των προβλημάτων, παίζει καθοριστικό ρόλο στη μάθηση και στη μνήμη και είναι ακόμη καλύτερο στη λήψη δύσκολων αποφάσεων από ό,τι η ορθολογική ανάλυση.
Στη δεκαετία του 1980 ο νευροεπιστήμονας Μπέντζαμιν Λίμπετ είχε εντοπίσει μια σπίθα εγκεφαλικής δραστηριότητας 300 μιλισεκόντ πριν από τη στιγμή που οι εθελοντές επέλεγαν συνειδητά να κουνήσουν το δάχτυλό τους. Σήμερα ξέρουμε ότι η ασυνείδητη απόφαση λαμβάνει χώρα ακόμη πιο νωρίς. Το 2008 ο Τζον-Ντίλαν Χέινς, του Κέντρου Υπολογιστικής Νευροεπιστήμης Μπερνστάιν του Βερολίνου, εντόπισε εγκεφαλική δραστηριότητα ως και δέκα δευτερόλεπτα πριν από τη συνειδητή απόφαση για την κίνηση. Ο Στανισλάς Ντεάν, διευθυντής της Μονάδας Γνωσιακής Νευροαπεικόνισης του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας και Ιατρικών Ερευνών (ΙΝSΕRΜ) της Γαλλίας, αποκάλυψε με κομψό τρόπο την ανεπαίσθητη αλληλεπίδραση ανάμεσα στην υποσυνείδητη και στη συνειδητή σκέψη. Στο πείραμα που έκανε αρχικά, οι εθελοντές έβλεπαν μια λέξη να προβάλλεται γρήγορα σε μια οθόνη, ακολουθούμενη σχεδόν αμέσως από μια εικόνα. Αυτό εμπόδιζε τη συνειδητή αντίληψη της λέξης. Καθώς το χρονικό διάστημα ανάμεσα στα δύο ερεθίσματα αυξανόταν σταδιακά, η λέξη ξαφνικά περνούσε στο συνειδητό- συνοδευόμενη από τη χαρακτηριστική δραστηριότητα στην εγκεφαλική απεικόνιση. Αυτό συνήθως συνέβαινε όταν το χρονικό διάστημα έφθανε περίπου τα 50 χιλιοστά του δευτερολέπτου, όταν όμως προβάλλονταν λέξεις που έχουν σχέση με τα συναισθήματα, όπως «αγάπη» ή «φόβος», παρατηρούνταν μερικά μιλισεκόντ νωρίτερα. Φαινόταν σαν η απόφαση σχετικά με το πόσο σημαντική και άξια προσοχής ήταν η λέξη να λαμβανόταν από το ίδιο το υποσυνείδητο.
Πειράματα αυτού του είδους έχουν αλλάξει τις απόψεις μας γύρω από τη σχέση ανάμεσα στη συνειδητή και στην υποσυνείδητη σκέψη, δίνοντας σταθερή υπεροχή στην τελευταία. Σκεφθείτε τη συνειδητή σκέψη σαν έναν προβολέα, με την υποσυνείδητη να ελέγχει το πότε και προς τα πού στρέφεται το φως του. «Το συνειδητό δεν είναι ελεύθερο» λέει ο κ. Χέινς. Αυτό που θεωρούμε «ελεύθερη βούληση» στην πραγματικότητα βρίσκεται στο υποσυνείδητο.
9 Μπορούμε να κατασκευάσουμε μια μηχανή με συνείδηση;
ΤΗΣ CELESTE BIEVER
Η προσπάθεια για τη δημιουργία τεχνητής νοημοσύνης είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις.Ορισμένοι αμφιβάλλουν ότι κάτι τέτοιο μπορεί να γίνειή ακόμη και ότι θα έπρεπε να γίνει.Οι πιο τολμηροί ερευνητές δεν αποθαρρύνονται όμως.«Πρέπει να θεωρήσουμε τη συνείδηση των μηχανών σαν μια τεράστια πρόκληση, όπως το να εγκαθιστάς έναν άνθρωπο στο Φεγγάρι»λέει οΑντόνιο Κέλα, καθηγητής της Ρομποτικής στο Πανεπιστήμιο του Παλέρμο της Σικελίας και διευθυντής του επιστημονικού εντύπου «Ιnternational Journal of Μachine Consciousness».Το έντυπο κυκλοφόρησε πέρυσι,γεγονός το οποίο αποτελεί δείγμα της αυξανόμενης ανάπτυξης του τομέα.Ενα άλλο ορόσημο αποτελεί το πρόσφατο πρόγραμμα Conscale,το οποίο αναπτύχθηκε από τονΡαούλ Αραμπάλες του Πανεπιστημίου Κάρλος ΙΙΙ της Μαδρίτης,για να συγκρίνει τη νοημοσύνη διαφόρων λογισμικών αλλά και φυσιολογικών «πρακτόρων».
Ισως το πιο νοητικά ανεπτυγμένο λογισμικό που έχει δημιουργηθεί ως σήμερα είναι η ΙDΑ,ή Ιntelligence Distribution Αgent (Πράκτορας Κατανομής Νοημοσύνης),που κατασκευάστηκε το 2003 από τονΣταν Φράνκλιντου Πανεπιστημίου του Μέμφις του Τενεσί των Ηνωμένων Πολιτειών.Η ΙDΑ αναθέτει στους άνδρες του Αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού νέα καθήκοντα όταν τελειώσει ο χρόνος της υπηρεσίας τους,λαμβάνοντας υπόψη τις πολιτικές του Ναυτικού, τις απαιτήσεις τής κάθε θέσης,τις διακυμάνσεις στα κόστη και στις ανάγκες των ναυτών.
Οπως οι άνθρωποι,η ΙDΑ έχει «συνειδητά» και «ασυνείδητα» επίπεδα επεξεργασίας.Στο ασυνείδητο επίπεδο αναπτύσσει λογισμικούς πράκτορες για να συγκεντρώσει δεδομένα και να επεξεργαστεί τις πληροφορίες.Οι πράκτορες αυτοί ανταγωνίζονται για να μπουν στον «συνειδητό» χώρο εργασίας της ΙDΑ,όπου αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και λαμβάνονται οι αποφάσεις.Η αναβαθμισμένη Learning ΙDΑ ή LΙDΑ ολοκληρώθηκε εφέτος.Μαθαίνει από αυτά που φθάνουν στο συνειδητό της και χρησιμοποιεί αυτές τις γνώσεις για να καθοδηγηθεί σε μελλοντικές αποφάσεις.Η LΙDΑ έχει επίσης το πλεονέκτημα των «συναισθημάτων»- στόχων υψηλού επιπέδου οι οποίοι καθοδηγούν τη λήψη των αποφάσεων.
Ενα άλλο βήμα προόδου σημειώθηκε με τον σχεδιασμό ρομπότ ικανών να διατηρούν τη λειτουργία τους αφού έχουν υποστεί βλάβη.Το 2006 οΤζος Μπόνγκαρντ του Πανεπιστημίου του Βερμόντ των Ηνωμένων Πολιτειών σχεδίασε ένα ρομπότ που περπατάει,εξοπλισμένο με ένα εσωτερικό μοντέλο του εαυτού του, το οποίο ενημερώνεται συνεχώς.Αν υποστεί βλάβη,αυτή η αυτογνωσία τού επιτρέπει να αναπτύξει ένα εναλλακτικό βάδισμα χρησιμοποιώντας τις εναπομείνασες ικανότητές του.Η ύπαρξη ενός εσωτερικού «φανταστικού» μοντέλου του εαυτού μας θεωρείται βασικό συστατικό της ανθρώπινης αίσθησης,φέρνοντας το ρομπότ πιο κοντά στην αυτοσυνείδηση.
Εκτός από εσωτερικό μοντέλο,ένα ρομπότ που ανέπτυξε η ομάδα τουΟουεν Χόλαντστο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ της Βρετανίας διαθέτει επιπλέον ανατομία παρόμοια με του ανθρώπου.«Ενα ρομπότ με σώμα που μοιάζει πολύ με το ανθρώπινο θα αναπτύξει γνώση που βρίσκεται πιο κοντά στην ανθρώπινη»υποστηρίζει ο κ.Οουεν.
Καμία από αυτές τις προσεγγίσεις δεν λύνει αυτό που πολλοί θεωρούν ότι αποτελεί το «σκληρό πρόβλημα» της συνείδησης: την υποκειμενική συναίσθηση.Κανείς ακόμη δεν ξέρει πώς να σχεδιάσει το λογισμικό για κάτι τέτοιο.Καθώς όμως οι μηχανές εξελίσσονται όλο και περισσότερο,το σκληρό πρόβλημα ίσως απλώς εξαϋλωθεί- είτε επειδή η συναίσθηση θα εμφανιστεί από μόνη της είτε γιατί απλώς θα θεωρήσουμε ότι έχει εμφανιστεί χωρίς να είμαστε βέβαιοι.Στο κάτω κάτω,όταν πρόκειται για τους άλλους ανθρώπους,μπορούμε μόνο να υποθέσουμε ότι και εκείνοι έχουν υποκειμενική συναίσθηση.Δεν έχουμε τρόπο να αποδείξουμε ότι δεν είμαστε το μοναδικό άτομο με αυτοσυναίσθηση σε έναν κόσμο γεμάτο από ασυναίσθητα «ζόμπι».
Παρά το γεγονός ότι ίσως να μην μπορέσουμε ποτέ να ξέρουμε με βεβαιότητα αν μια μηχανή έχει συνείδηση ή αν απλώς φαίνεται να έχει,η κατασκευή μιας τέτοιας μηχανής θα αλλάξει ριζικά τη γνώση μας για τον ανθρώπινο εγκέφαλο. «Ο πραγματικός μου στόχος είναι να βρω πώς λειτουργεί το μυαλό»λέει ο κ.Φράνκλιν.«Δεν ξέρεις πραγματικά πώς λειτουργεί κάτι ώσπου να μπορέσεις να το κατασκευάσεις».
πηγή: http://www.tovima.gr/
1 Από τι είναι φτιαγμένες οι αναμνήσεις;
ΤΗΣ ΕMMA ΥOUNG
Οι αναμνήσεις είναι το βασικό υλικό της σκέψης. Συμβουλευόμαστε τα αποθέματα γνώσης μας κάθε φορά που εκτελούμε μια εργασία, που επικοινωνούμε μέσω της ομιλίας ή που σχηματοποιούμε ακόμη και τις πιο απλές έννοιες. Παρ΄ όλα αυτά η «υλική» μορφή τους αποτελεί μυστήριο. Ποιες μεταβολές συντελούνται στον εγκέφαλο όταν μια νέα ανάμνηση κωδικοποιείται;
Ενα πράγμα το οποίο γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι ότι ο σχηματισμός των αναμνήσεων έχει σχέση με την ενίσχυση των συνάψεων που συνδέουν τα νευρωνικά κύτταρα. Μελετώντας θαλάσσια σαλιγκάρια, τα οποία έχουν ένα σχετικά απλό νευρικό σύστημα, μια ομάδα ερευνητών με επικεφαλής τον Κέλσι Μάρτιν του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες παρακολούθησε πέρυσι για πρώτη φορά αναμνήσεις να σχηματίζονται, με τη μορφή νέων πρωτεϊνών που εμφανίζονται στις συνάψεις.
Πού όμως αποθηκεύεται μια γνώση μέσα στον πολύπλοκο εγκέφαλο των θηλαστικών; Οι βραχυπρόθεσμες αναμνήσεις, όπως ένας αριθμός τηλεφώνου που θα χρησιμοποιήσουμε σύντομα, φαίνονται να αποθηκεύονται στον ιππόκαμπο, μια δομή με δύο συμμετρικά τμήματα χωμένα βαθιά μέσα στα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου. Το 2008 η Κόρτνεϊ Μίλερ και ο Ντέιβιντ Σουέτ του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα κατέγραψαν σε ποντικούς την ακόλουθη διαδικασία. Κατά την πρώτη ώρα αφότου συντελούνταν ένα αξιομνημόνευτο γεγονός, σημειώνονταν στο DΝΑ των νευρώνων του ιππόκαμπου μεταβολές οι οποίες άλλαζαν τις παραγόμενες πρωτεΐνες. Κατά την επόμενη εβδομάδα παρόμοιες μεταβολές σημειώνονταν στα γονίδια νευρώνων του φλοιού. Αυτές οι δεύτερες μεταβολές φαίνονταν να είναι μόνιμες, υποδηλώνοντας ότι εκεί αποθηκεύονται οι μακροπρόθεσμες αναμνήσεις. Οι δύο ερευνητές πιστεύουν ότι είδαν βραχυπρόθεσμες αναμνήσεις να σχηματίζονται στον ιππόκαμπο και στη συνέχεια να γίνονται μακροπρόθεσμες στον φλοιό.
Ο εγκέφαλος δίνει περισσότερη προσοχή στα πράγματα που μας τρομάζουν, εφόσον η ανάμνησή τους μπορεί πολλές φορές να μας σώσει τη ζωή. Είναι γνωστό ότι μια δομή που βρίσκεται δίπλα στον ιππόκαμπο, η αμυγδαλή, παίζει κάποιο ρόλο στη χάραξη αυτού του ανεξίτηλου σημαδιού. Πέρυσι μια ομάδα ερευνητών, με επικεφαλής τη Σίνα Τζόσελιν του Νοσοκομείου Παίδων του Τορόντο, πέτυχε να σβήσει την ανάμνηση ενός τρομακτικού θορύβου σε ποντικούς νεκρώνοντας τους νευρώνες της αμυγδαλής, που οι συνάψεις τους είχαν ενισχυθεί μετά την έκθεση σε αυτόν τον θόρυβο. Ηταν η πρώτη φορά που μια συγκεκριμένη ανάμνηση ανιχνεύτηκε στα νευρωνικά κύτταρα που την είχαν κωδικοποιήσει.
Απέχουμε όμως ακόμη πολύ από το να δούμε μια ανάμνηση να σχηματίζεται στον εγκέφαλο ενός ανθρώπου.
2 Μπορούμε να αναπλάσουμε τον εγκέφαλο;
ΤΟΥ JAMES MITCHELL CROW
Εχετε γεννηθεί με όλα τα εγκεφαλικά κύτταρα που θα έχετε για όσο θα ζείτε, έτσι λέει η θεωρία.
Τέρμα όμως οι θεωρίες. Στη δεκαετία του 1990 τα δόγματα ανατράπηκαν με την ανακάλυψη ότι τα θηλαστικά, περιλαμβανομένων των ανθρώπων, δημιουργούν καινούργιους νευρώνες κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Στους ανθρώπους αυτή η «νευρωνογένεση» έχει παρατηρηθεί σε δύο σημεία: οι νευρώνες που δημιουργούνται στον οσφρητικό βολβό φαίνονται να εμπλέκονται στην εκμάθηση νέων οσμών, ενώ εκείνοι που δημιουργούνται στον ιππόκαμπο συνδέονται με τη μάθηση και τη μνήμη.
Η ανακάλυψη ότι νέοι νευρώνες μπορούν να ενσωματωθούν στον ενήλικο εγκέφαλο εγείρει ενδιαφέρουσες δυνατότητες: θα μπορούσε αυτή η διαδικασία να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία ασθενειών του εγκεφάλου όπως η νόσος του Πάρκινσον ή του Αλτσχάιμερ;
Το ζητούμενο θα είναι να επιτευχθεί η αντικατάσταση των κυττάρων που νοσούν με ακριβώς τους κατάλληλους νευρώνες, λέει ο Τζεφ Μάκλις, ο οποίος μελετά τη νευρωνογένεση στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, το ανθρώπινο νευρικό σύστημα αποτελείται από 10.000 διαφορετικά είδη νευρώνων. Αυτή η τεράστια πολυπλοκότητα σημαίνει ότι δεν μπορεί κανείς απλώς να αντικαταστήσει ένα παλιό κύτταρο με οποιοδήποτε νέο κύτταρο παράγεται από τη φυσική νευρωνογένεση. Ωστόσο ίσως υπάρχουν τρόποι να αναπτυχθούν νευρώνες κατά παραγγελία.
Ο Ολε Λίντβαλ του Πανεπιστημίου του Λουντ της Σουηδίας έχει δείξει τι μπορεί να είναι δυνατό. Πήρε νευρώνες που παράγουν ντοπαμίνη από έμβρυα τα οποία είχαν προκύψει από άμβλωση, τους μεταμόσχευσε στον εγκέφαλο ανθρώπων οι οποίοι έπασχαν από τη νόσο του Πάρκινσον και έδειξε ότι οι νέοι νευρώνες μπορούν να βελτιώσουν την εγκεφαλική λειτουργία, αν και η θεραπεία δεν λειτουργεί για όλους. Ο κ. Λίντβαλ διερευνά τώρα τρόπους για να κατασκευάσει αυτούς τους εξειδικευμένους νευρώνες από εμβρυακά βλαστικά κύτταρα ή από βλαστικά κύτταρα που έχουν προκύψει από τον αναπρογραμματισμό ενήλικων δερματικών κυττάρων.
Ο κ. Μάκλις έχει επίσης διαπιστώσει ότι ακόμη και σε σημεία του εγκεφάλου όπου δεν παρατηρείται νευρωνογένεση υπάρχουν μικροί αριθμοί «κυττάρων-γεννητόρων», οι οποίοι έχουν απομείνει από την ανάπτυξη του εγκεφάλου στο στάδιο της μήτρας. Δεν πρόκειται για πραγματικά βλαστικά κύτταρα, αλλά έχουν κάποιες ικανότητες νευρωνογένεσης.
Ο ερευνητής έχει δείξει ότι, τουλάχιστον σε ζώα, οι γεννήτορες αυτοί μπορούν να ρυθμιστούν έτσι ώστε να σχηματίσουν λειτουργικούς νευρώνες. Σε πειράματα σε ποντικούς έχει ανακαλύψει χημικές εντολές οι οποίες μπορούν να ρυθμίσουν αυτούς τους γεννήτορες ώστε να μετατραπούν σε κινητικούς νευρώνες τα κύτταρα τα οποία βλάπτονται από τις νόσους των κινητικών νευρώνων (ΜΝD).
«Είμαι ιδιαίτερα αισιόδοξος ως προς τη ρύθμιση της νευρωνογένεσης σε φυσιολογικά μη νευρωνογονικά σημεία του εγκεφάλου» δηλώνει ο κ. Μάκλις. «Το νευρικό σύστημα όμως έχει κατασκευαστεί με μεγάλη ακρίβεια και θα πρέπει και εμείς να το ανακατασκευάσουμε με την ίδια ακρίβεια».
3 Τι είναι οι νευρώνες -καθρέφτες;
ΤΗΣ HELEN THOMSON
«Οταν χαμογελάς ολόκληρος ο κόσμος χαμογελάει μαζί σου» τραγουδούσε ο Λούις Αρμστρονγκ. Θα αναφερόταν μάλλον σε αυτό που ορισμένοι θεωρούν μια από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις της νευροεπιστήμης: τους νευρώνες καθρέφτες.
Τα κύτταρα αυτά εντοπίστηκαν στους μακάκους στη δεκαετία του 1990, όταν οι ερευνητές κατέγραφαν με ηλεκτρόδια τις διεργασίες του εγκεφάλου των ζώων την ώρα που αυτά εκτελούσαν διάφορες εργασίες. Ενώ πολλοί νευρώνες δραστηριοποιούνταν όταν τα ζώα εκτελούσαν μια ενέργεια, ένα υποσύνολο νευρώνων δραστηριοποιούνταν επίσης όταν τα ζώα έβλεπαν κάποι ον από τους ερευνητές να εκτελεί την ίδια ενέργεια. Διαφορετικές ομάδες νευρώνων καθρεφτών δραστηριοποιούνταν για διαφορετικές ενέργειες.
Οι νευροεπιστήμονες υπέθεσαν ότι στους ανθρώπους οι νευρώνες καθρέφτες ενδεχομένως αντιπροσωπεύουν τη νευρωνική βάση της ταύτισης. Θα μπορούσαν επίσης να συμβάλουν στη μίμηση και στη μάθηση και ίσως και στην κτήση της γλώσσας.
Ο εντοπισμός νευρώνων καθρεφτών στους ανθρώπους ήταν δύσκολος, οι λειτουργικές μαγνητικές τομογραφίες έδειξαν όμως ότι ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου- οι οποίες ονομάστηκαν «συστήματα καθρέφτες»- «φωτίζονται» όταν εκτελούμε και όταν παρακολουθούμε την ίδια ενέργεια. Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που παρουσιάζουν μεγαλύτερη δραστηριότητα στα συστήματα καθρέφτες φαίνονται να είναι καλύτεροι στην κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων ανθρώπων. Αντιστρόφως, η μικρότερη δραστηριότητα στα συστήματα καθρέφτες έχει συνδεθεί με τον αυτισμό και επίσης με την ψυχοπάθεια- διαφορετικές παθήσεις που όμως διακρίνονται αμφότερες για τα χαμηλά επίπεδα ταύτισης. Η ομάδα της Νίνα Μπάιν του Πανεπιστημίου του Μάαστριχτ της Ολλανδίας πρόσφατα ανίχνευσε μηχανισμούς αναστολής οι οποίοι δίνουν ενδείξεις για το πώς μπορούμε νοητικά να μιμηθούμε μια ενέργεια χωρίς στην πραγματικότητα να την εκτελούμε.
Παρ΄ όλα αυτά ορισμένοι ερευνητές αμφιβάλλουν αν τα συστήματα καθρέφτες μπορούν να αναλάβουν αποκλειστικά την ευθύνη για την ταύτιση. «Η κατανόηση των πράξεων κάποιου άλλου και η ταύτιση αποτελούν τεράστια γνωσιακά επιτεύγματα» λέει η Σεσίλια Χέιζ, ψυχολόγος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. «Το να λέμε ότι υπάρχει ένα ξεχωριστό νευρωνικό σύστημα που ευθύνεται για αυτές δεν είναι λογικό».
Ο Μάρκο Ιακομπόνι, νευροεπιστήμονας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες, υποστηρίζει ότι έχει δει σε ανθρώπους μεμονωμένα εγκεφαλικά κύτταρα να συμπεριφέρονται σαν νευρώνες καθρέφτες. Εκανε αυτές τις παρατηρήσεις όταν κάποιος επιληπτικός υποβαλλόταν σε διερευνητική χειρουργική επέμβαση στον εγκέφαλο προκειμένου να διαπιστωθεί η αιτία της επιληψίας του. Τα αποτελέσματα των ερευνών του δημοσιεύτηκαν τον περασμένο Απρίλιο στο έντυπο «Current Βiology».
4 Με πόσους τρόπους μπορούμε να έχουμε συνείδηση;
ΤΗΣ LINDA GEDDES
Νομίζετε ίσως ότι η συνείδηση είναι σαν ένας διακόπτης, είτε είναι «ανοικτός» είτε «κλειστός». Η πραγματική εικόνα όμως αποδεικνύεται πλέον αρκετά θολή, εγείροντας αμφισβήτηση ως προς την αντίληψη που έχουμε για τη συναίσθηση και την ελεύθερη βούληση και εγείροντας ζητήματα συναίνεσης στους ασθενείς που βρίσκονται σε κώμα.
Παλιότερα εθεωρείτο ότι υπάρχουν μόνο τρεις καταστάσεις συνείδησης, εξηγεί ο Ανταμ Ζέμαν της Χερσονησιωτικής Ιατρικής Σχολής του Εξετερ της Βρετανίας. «Είτε είναι κανείς ξύπνιος είτε κοιμάται,και αν κοιμάται βρίσκεται σε κατάσταση ύπνου με όνειρα ή σε κατάσταση ύπνου χωρίς όνειρα».
Οι απεικονίσεις του εγκεφάλου όμως δείχνουν ότι υπάρχουν περισσότερες καταστάσεις. Ας πάρουμε για παράδειγμα την υπνοβασία, η οποία παρουσιάζεται σε έναν στους είκοσι ενηλίκους. «Ο εγκέφαλος του υπνοβάτη βρίσκεται κυριολεκτικά σε μια κατάσταση μισοξύπνιου-μισοκοιμισμένου» λέει ο ειδικός. Ερευνητές κάποτε οδήγησαν έναν υπνοβάτη σε έναν εγκεφαλικό τομογράφο και παρατήρησαν ότι ενώ μεγάλο μέρος του φλοιού- που εμπλέκεται στη συναίσθηση και στη συνείδηση- ήταν εκτός λειτουργίας, άλλες περιοχές του εγκεφάλου του ήταν ενεργοί, περιλαμβανομένων εκείνων που συνδέονται με τα συναισθήματα.
Παρόμοιες αλληλοεπικαλύψεις θα μπορούσαν ίσως να εξηγήσουν άλλες παράξενες καταστάσεις συνείδησης. Στον ύπνο με όνειρα- γνωστό και ως ύπνο RΕΜ- είμαστε ακίνητοι επειδή μια περιοχή του εγκεφαλικού στελέχους, που λέγεται γέφυρα, μπλοκάρει τα σήματα προς τους μυς. Οι άνθρωποι που παρουσιάζουν τη διαταραχή της συμπεριφοράς RΕΜ δεν έχουν αυτόν τον μηχανισμό αναστολής και ενεργούν σωματικά βάσει των ονείρων τους. Η αντίθετη πάθηση, γνωστή ως παράλυση ύπνου ή υπνοπαράλυση, παρατηρείται όταν οι άνθρωποι ξυπνούν αλλά εξακολουθούν να μην μπορούν να κινηθούν.
Ισως επίσης υπάρχουν κάποια ως τώρα απαρατήρητα σημεία-«σταθμοί» στο λυκόφως ανάμεσα στη συνείδηση και στο κώμα. Τον περασμένο Φεβρουάριο μια ομάδα ερευνητών με επικεφαλής τον Εϊντριαν Οουεν του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ ανακάλυψαν ότι ήταν δυνατόν να επικοινωνήσουν με έναν άνδρα ο οποίος βρισκόταν σε κατάσταση φυτού- μια κατάσταση στην οποία κάποιος έχει ανέπαφα ανακλαστικά και μπορεί να αναπνεύσει χωρίς υποστήριξη, αλλά φαίνεται να μην έχει καμία συνείδηση του περιβάλλοντος. Ζητώντας του να οπτικοποιήσει το πώς είναι να παίζει τένις ή να κινείται στο σπίτι του ενώ βρισκόταν στον εγκεφαλικό τομογράφο, κατόρθωσαν να του αποσπάσουν απαντήσεις με «ναι» ή «όχι». Οι ασθενείς αυτοί αντιμετωπίζονται αυτή τη στιγμή ως μη έχο ντες συνείδηση, αν όμως μπορούν να κατανοήσουν ερωτήσεις και να επικοινωνήσουν, ίσως είναι σε θέση να εκφράσουν απόψεις σχετικά με τη θεραπεία τους- και το αν θα πρέπει να σταματήσει ή όχι.
Μπορεί ακόμη να μη γνωρίζουμε πόσες είναι οι καταστάσεις της, η φύση όμως της συνείδησης αρχίζει να μοιάζει όλο και περισσότερο με μια σκάλα παρά με έναν διακόπτη.
5 Πόσο ισχυρός είναι ο σύνδεσμος του μυαλού με το σώμα;
ΤΗΣ LINDA GEDDE
Αν είστε αρκετά άτυχοι ώστε να πρέπει να μπείτε στο νοσοκομείο, προσπαθήστε τουλάχιστον να εξασφαλίσετε ένα δωμάτιο με θέα. Ισως να αναρρώσετε πιο γρήγορα αν βλέπετε έξω από το παράθυρό σας μια σειρά από δένδρα αντί για έναν τοίχο από τούβλα.
Η μελέτη της σχέσης του μυαλού με το σώμα είναι τόσο παλιά όσο και η άσκηση της ιατρικής. Οι συνετοί γιατροί φροντίζουν, για παράδειγμα, να διερευνούν την πνευματική και συναισθηματική κατάσταση ενός ασθενούς όταν δυσκολεύονται να εξηγήσουν σωματικά τα συμπτώματά του. Και όλοι έχουμε ακούσει περιπτώσεις στις οποίες η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή ένα διαζύγιο μοιάζουν να πυροδοτούν μια ασθένεια.
Ωστόσο, αν και θεωρούμε αυτή τη σχέση τόσο δεδομένη, οι μηχανισμοί της παραμένουν μυστηριώδεις. Γιατί ορισμένες ασθένειες επηρεάζονται περισσότερο από την ψυχική κατάσταση απ΄ ό,τι άλλες; Τι βρίσκεται πίσω από το ανεξήγητο φαινόμενο placebo; Θα μπορέσουμε ποτέ να μάθουμε να θεραπεύουμε τον εαυτό μας με τη σκέψη;
Πολλά από αυτά τα φαινόμενα φαίνονται να επηρεάζονται από το ανοσοποιητικό σύστημα. Το έντονο στρες έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τη δραστηριότητα των ανοσοποιητικών κυττάρων, τόσο στον δοκιμαστικό σωλήνα όσο και στους ανθρώπους. Φαίνεται ότι υπάρχουν αρκετοί τρόποι με τους οποίους ο εγκέφαλος επηρεάζει το ανοσοποιητικό σύστημα, από τους χημικούς μεσολαβητές ως τον άμεσο έλεγχο των νευρώνων. Ενα σκέλος του πνευμονογαστρικού νεύρου συνδέει τον εγκέφαλο με έναν βασικό ρυθμιστή της λειτουργίας του ανοσοποιητικού, λέει ο Κέβιν Τρέισι του Ινστιτούτου Ιατρικών Ερευνών Φέινστιν της Νέας Υόρκης. «Σήματα που ξεκινούν από τον εγκέφαλο μεταδίδονται μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου και αλλάζουν τη συμπεριφορά των ανοσοποιητικών κυττάρων στη σπλήνα» εξηγεί.
Η ομάδα του κ. Τρέισι έχει ανακαλύψει ότι η ηλεκτρική διέγερση του πνευμονογαστρικού νεύρου μειώνει τη φλεγμονή, μια κατάσταση υψηλού ανοσοποιητικού συναγερμού η οποία εμπλέκεται σε μεγάλο αριθμό ασθενειών, περιλαμβανομένου του καρκίνου. Υποστηρίζουν ότι ίσως υπάρχουν και άλλες νευρο-ανοσοποιητικές σχέσεις που «πυροδοτούν» φλεγμονές.
Ακόμη και αν δεν κατορθώσουμε ποτέ να ελέγξουμε συνειδητά το ανοσοποιητικό σύστημα, ίσως τουλάχιστον επιτύχουμε να το επηρεάσουμε με φάρμακα ή ενδεχομένως μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου.
6 Γιατί ορισμένοι άνθρωποι είναι εξυπνότεροι;
ΤΟΥ DAVID ROBSON
Το 1955, όταν έγινε η νεκροψία του Αϊνστάιν, ο εγκέφαλός του προκάλεσε μια κάποια απογοήτευση: όπως αποκαλύφθηκε, ήταν κατά τι μικρότερος από αυτόν του μέσου ανθρώπου. Πράγματι μεταγενέστερες μελέτες έχουν δείξει ότι η σχέση ανάμεσα στο μέγεθος του εγκεφάλου και στην ευφυΐα είναι ελάχιστη. Φαίνεται ότι στον εγκέφαλο αυτό που μετράει τελικά είναι η ποιότητα και όχι η ποσότητα.
Ενας σημαντικός παράγοντας φαίνεται να είναι το πόσο καλά οι νευρώνες μας μπορούν να συνομιλήσουν μεταξύ τους. Ο Μάρταϊν φαν ντεν Χέφελ, νευρολόγος στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης της Ολλανδίας, ανακάλυψε ότι στους πιο έξυπνους εγκεφάλους τα δίκτυα ανάμεσα στους νευρώνες φαίνονται να είναι αποδοτικότερα- με άλλα λόγια, τα βήματα που απαιτούνται για να μεταδοθεί ένα μήνυμα από τη μια περιοχή του εγκεφάλου στην άλλη είναι λιγότερα. Αυτό, όπως λέει, θα μπορούσε να εξηγήσει κατά το ένα τρίτο τις διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται στον δείκτη ευφυΐας ενός πληθυσμού.
Ενας άλλος βασικός παράγοντας φαίνεται επίσης να είναι το μονωτικό λιπώδες έλυτρο που καλύπτει τις ίνες των νευρώνων, το οποίο επηρεάζει τα ηλεκτρικά σήματα. Ο Πολ Τόμσον, του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες, βρήκε μια σχέση ανάμεσα στον δείκτη ΙQ και στην ποιότητα των ελύτρων.
Ακόμη δεν γνωρίζουμε σε ποιον ακριβώς βαθμό τα γονίδια επηρεάζουν την ευφυΐα, με διάφορες μελέτες να καταλήγουν σε εκτιμήσεις που κυμαίνονται από 40% ως 80%. Αυτό το μεγάλο εύρος διαφοράς ίσως προκύπτει επειδή τα γονίδια επηρεάζουν περισσότερο τον δείκτη νοημοσύνης με την ηλικία, σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύθηκε πέρυσι. Συγκρίνοντας τη νοημοσύνη 11.000 ζευγών διδύμων, ο Ρόμπερτ Πλόμινγκ, του Κing΄s College του Λονδίνου, διαπίστωσε ότι στην ηλικία των εννέα ετών τα γονίδια εξηγούν το 40% των διαφοροποιήσεων αλλά στα 17 ευθύνονται περίπου για τα δύο τρίτα.
Πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό; Ισως τα γονίδια επηρεάζουν το πώς ο εγκέφαλός μας αναδικτυώνεται καθώς ωριμάζουμε. Μια άλλη εκδοχή είναι ότι ίσως υπαγορεύουν το αν κάποιος είναι πιθανότερο να επιζητήσει ενδιαφέρουσες εμπειρίες ώστε να βοηθήσει τον εγκέφαλό του να ωριμάσει και να αναπτυχθεί. «Αν έχουμε προδιάθεση στο να έχουμε ένα ταλέντο, ίσως να επιδιώξουμε ενεργά να βρούμε ένα περιβάλλον που θα του ταιριάζει» λέει ο κ. Τόμσον.
7 Μπορεί μια ψυχική νόσος να μας κάνει δημιουργικούς;
ΤΗΣ EMMA YOUNG
«Δεν υπάρχει μεγάλη ιδιοφυΐα χωρίς μια χροιά τρέλας». Αυτό έγραφε ο ρωμαίος φιλόσοφος Σενέκας πριν από περίπου 2.000 χρόνια.
Σήμερα έχει καταντήσει ρουτίνα οι διάφορες δημιουργικές ιδιοφυΐες της Ιστορίας να δέχονται εκ των υστέρων διαγνώσεις για διάφορες ψυχικές ασθένειες- άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο πιστευτές. Η σχιζοφρένεια και άλλες μορφές ψυχώσεων είναι οι ασθένειες που αναφέρονται πιο συχνά, με τον Αϊνστάιν και τον Νεύτωνα να περιλαμβάνονται στα πιο διάσημα «αντικείμενα» των σχετικών μελετών. Ο Βίνσεντ βαν Γκογκ και η Βιρτζίνια Γουλφ έχουν συνδεθεί με τη διπολική διαταραχή. Ελάχιστοι είναι αυτοί που θα υποστήριζαν ότι μια καταφανής και εν πλήρει εκδηλώσει ψύχωση αποτελεί απόδειξη δημιουργικών προσόντων, φαίνεται όμως ότι σε μικρή δόση βοηθάει. Οι ψυχίατροι βλέπουν την ψυχική υγεία ως ένα φάσμα, με τη σοβαρή ασθένεια στο ένα άκρο και τη «φυσιολογική» κατάσταση στο άλλο. Ισως αυτοί που βρίσκονται στη μέση έχουν ενισχυμένες δημιουργικές τάσεις.
Ορισμένες ενδείξεις έρχονται από την εξέταση της σχετικής κυριαρχίας του δεξιού και του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου. Πολλές υπόπτου αξιοπιστίας θεωρίες «ποπ» ψυχολογίας μιλούν για «ανθρώπους του δεξιού εγκεφάλου» και «ανθρώπους του αριστερού εγκεφάλου», γενικώς όμως είναι αποδεκτό ότι η αριστερή πλευρά εμπλέκεται κυρίως στη γλώσσα και στη λογική ανάλυση, ενώ η δεξιά εμπλέκεται περισσότερο στη δημιουργική σκέψη. Διάφορες τεχνικές για τη μελέτη της κυριαρχίας φαίνεται να δείχνουν ότι οι άνθρωποι που πάσχουν από σχιζοφρένεια παρουσιάζουν περισσότερη δραστηριότητα στο δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου τους. Υπάρχουν επίσης γενετικές ενδείξεις σε σχέση με μια πρωτεΐνη, τη νευρεγουλίνη 1, η οποία εμπλέκεται στην ανάπτυξη του εγκεφάλου μέσα στη μήτρα. Ο Τζέρεμι Χολ, του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου της Βρετανίας, ανακάλυψε ότι μια παραλλαγή στο γονίδιο που κωδικοποιεί για αυτή την πρωτεΐνη συνδέεται με υψηλότερο κίνδυνο για σχιζοφρένεια. Πέρυσι ο Σάμπολτς Κέρι, του Πανεπιστημίου του Σεμελβάις της Ουγγαρίας, διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που έχουν δύο αντίγραφα της μετάλλαξης αυτής είχαν καλύτερες επιδόσεις σε ένα τεστ δημιουργικότητας από τους ανθρώπους που δεν είχαν αντίγραφα. Ο κ. Κέρι λέει ότι η παραλλαγή ενδέχεται να αμβλύνει τη δραστηριότητα στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου, χαλαρώνοντας τον συνηθισμένο έλεγχό του στη διάθεση και στα συναισθήματα. Αυτό ίσως να απελευθερώνει τη δημιουργικότητα σε ορισμένους και τις ψυχωτικές παραισθήσεις σε άλλους - με τη νοημοσύνη ενδεχομένως να επηρεάζει το αποτέλεσμα.
Χρειάζονται όμως περισσότερες μελέτες, λέει ο κ. Χολ. «Οι ενδείξεις για μια σχέση ανάμεσα στη δημιουργικότητα και στις ψυχικές διαταραχές είναι κάτι το οποίο εδώ και καιρό εικάζεται αλλά σπανίως, αν όχι ποτέ,έχει αποδειχθεί».
8 Πόσο ισχυρό είναι το υποσυνείδητο;
ΤΗΣ KATE DOUGLAS
Η υποσυνείδητη σκέψη είναι ο βουβός αυτόματος πιλότος του εγκεφάλου- ο υπόγειος τύπος που κρύβεται πίσω από τις επαναλαμβανόμενες ενέργειες, τις φροϋδικές ολισθήσεις και όλα τα άλλα πράγματα που κάνουμε «χωρίς να σκεφτόμαστε». Αυτή ήταν οπωσδήποτε η κρατούσα άποψη τον 20ό αιώνα, τελευταία όμως το υποσυνείδητο έχει αποκτήσει εξέχουσα θέση. Πρωταγωνιστεί στη δημιουργικότητα, φέρνει το «εύρηκα» στην επίλυση των προβλημάτων, παίζει καθοριστικό ρόλο στη μάθηση και στη μνήμη και είναι ακόμη καλύτερο στη λήψη δύσκολων αποφάσεων από ό,τι η ορθολογική ανάλυση.
Στη δεκαετία του 1980 ο νευροεπιστήμονας Μπέντζαμιν Λίμπετ είχε εντοπίσει μια σπίθα εγκεφαλικής δραστηριότητας 300 μιλισεκόντ πριν από τη στιγμή που οι εθελοντές επέλεγαν συνειδητά να κουνήσουν το δάχτυλό τους. Σήμερα ξέρουμε ότι η ασυνείδητη απόφαση λαμβάνει χώρα ακόμη πιο νωρίς. Το 2008 ο Τζον-Ντίλαν Χέινς, του Κέντρου Υπολογιστικής Νευροεπιστήμης Μπερνστάιν του Βερολίνου, εντόπισε εγκεφαλική δραστηριότητα ως και δέκα δευτερόλεπτα πριν από τη συνειδητή απόφαση για την κίνηση. Ο Στανισλάς Ντεάν, διευθυντής της Μονάδας Γνωσιακής Νευροαπεικόνισης του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας και Ιατρικών Ερευνών (ΙΝSΕRΜ) της Γαλλίας, αποκάλυψε με κομψό τρόπο την ανεπαίσθητη αλληλεπίδραση ανάμεσα στην υποσυνείδητη και στη συνειδητή σκέψη. Στο πείραμα που έκανε αρχικά, οι εθελοντές έβλεπαν μια λέξη να προβάλλεται γρήγορα σε μια οθόνη, ακολουθούμενη σχεδόν αμέσως από μια εικόνα. Αυτό εμπόδιζε τη συνειδητή αντίληψη της λέξης. Καθώς το χρονικό διάστημα ανάμεσα στα δύο ερεθίσματα αυξανόταν σταδιακά, η λέξη ξαφνικά περνούσε στο συνειδητό- συνοδευόμενη από τη χαρακτηριστική δραστηριότητα στην εγκεφαλική απεικόνιση. Αυτό συνήθως συνέβαινε όταν το χρονικό διάστημα έφθανε περίπου τα 50 χιλιοστά του δευτερολέπτου, όταν όμως προβάλλονταν λέξεις που έχουν σχέση με τα συναισθήματα, όπως «αγάπη» ή «φόβος», παρατηρούνταν μερικά μιλισεκόντ νωρίτερα. Φαινόταν σαν η απόφαση σχετικά με το πόσο σημαντική και άξια προσοχής ήταν η λέξη να λαμβανόταν από το ίδιο το υποσυνείδητο.
Πειράματα αυτού του είδους έχουν αλλάξει τις απόψεις μας γύρω από τη σχέση ανάμεσα στη συνειδητή και στην υποσυνείδητη σκέψη, δίνοντας σταθερή υπεροχή στην τελευταία. Σκεφθείτε τη συνειδητή σκέψη σαν έναν προβολέα, με την υποσυνείδητη να ελέγχει το πότε και προς τα πού στρέφεται το φως του. «Το συνειδητό δεν είναι ελεύθερο» λέει ο κ. Χέινς. Αυτό που θεωρούμε «ελεύθερη βούληση» στην πραγματικότητα βρίσκεται στο υποσυνείδητο.
9 Μπορούμε να κατασκευάσουμε μια μηχανή με συνείδηση;
ΤΗΣ CELESTE BIEVER
Η προσπάθεια για τη δημιουργία τεχνητής νοημοσύνης είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις.Ορισμένοι αμφιβάλλουν ότι κάτι τέτοιο μπορεί να γίνειή ακόμη και ότι θα έπρεπε να γίνει.Οι πιο τολμηροί ερευνητές δεν αποθαρρύνονται όμως.«Πρέπει να θεωρήσουμε τη συνείδηση των μηχανών σαν μια τεράστια πρόκληση, όπως το να εγκαθιστάς έναν άνθρωπο στο Φεγγάρι»λέει οΑντόνιο Κέλα, καθηγητής της Ρομποτικής στο Πανεπιστήμιο του Παλέρμο της Σικελίας και διευθυντής του επιστημονικού εντύπου «Ιnternational Journal of Μachine Consciousness».Το έντυπο κυκλοφόρησε πέρυσι,γεγονός το οποίο αποτελεί δείγμα της αυξανόμενης ανάπτυξης του τομέα.Ενα άλλο ορόσημο αποτελεί το πρόσφατο πρόγραμμα Conscale,το οποίο αναπτύχθηκε από τονΡαούλ Αραμπάλες του Πανεπιστημίου Κάρλος ΙΙΙ της Μαδρίτης,για να συγκρίνει τη νοημοσύνη διαφόρων λογισμικών αλλά και φυσιολογικών «πρακτόρων».
Ισως το πιο νοητικά ανεπτυγμένο λογισμικό που έχει δημιουργηθεί ως σήμερα είναι η ΙDΑ,ή Ιntelligence Distribution Αgent (Πράκτορας Κατανομής Νοημοσύνης),που κατασκευάστηκε το 2003 από τονΣταν Φράνκλιντου Πανεπιστημίου του Μέμφις του Τενεσί των Ηνωμένων Πολιτειών.Η ΙDΑ αναθέτει στους άνδρες του Αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού νέα καθήκοντα όταν τελειώσει ο χρόνος της υπηρεσίας τους,λαμβάνοντας υπόψη τις πολιτικές του Ναυτικού, τις απαιτήσεις τής κάθε θέσης,τις διακυμάνσεις στα κόστη και στις ανάγκες των ναυτών.
Οπως οι άνθρωποι,η ΙDΑ έχει «συνειδητά» και «ασυνείδητα» επίπεδα επεξεργασίας.Στο ασυνείδητο επίπεδο αναπτύσσει λογισμικούς πράκτορες για να συγκεντρώσει δεδομένα και να επεξεργαστεί τις πληροφορίες.Οι πράκτορες αυτοί ανταγωνίζονται για να μπουν στον «συνειδητό» χώρο εργασίας της ΙDΑ,όπου αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και λαμβάνονται οι αποφάσεις.Η αναβαθμισμένη Learning ΙDΑ ή LΙDΑ ολοκληρώθηκε εφέτος.Μαθαίνει από αυτά που φθάνουν στο συνειδητό της και χρησιμοποιεί αυτές τις γνώσεις για να καθοδηγηθεί σε μελλοντικές αποφάσεις.Η LΙDΑ έχει επίσης το πλεονέκτημα των «συναισθημάτων»- στόχων υψηλού επιπέδου οι οποίοι καθοδηγούν τη λήψη των αποφάσεων.
Ενα άλλο βήμα προόδου σημειώθηκε με τον σχεδιασμό ρομπότ ικανών να διατηρούν τη λειτουργία τους αφού έχουν υποστεί βλάβη.Το 2006 οΤζος Μπόνγκαρντ του Πανεπιστημίου του Βερμόντ των Ηνωμένων Πολιτειών σχεδίασε ένα ρομπότ που περπατάει,εξοπλισμένο με ένα εσωτερικό μοντέλο του εαυτού του, το οποίο ενημερώνεται συνεχώς.Αν υποστεί βλάβη,αυτή η αυτογνωσία τού επιτρέπει να αναπτύξει ένα εναλλακτικό βάδισμα χρησιμοποιώντας τις εναπομείνασες ικανότητές του.Η ύπαρξη ενός εσωτερικού «φανταστικού» μοντέλου του εαυτού μας θεωρείται βασικό συστατικό της ανθρώπινης αίσθησης,φέρνοντας το ρομπότ πιο κοντά στην αυτοσυνείδηση.
Εκτός από εσωτερικό μοντέλο,ένα ρομπότ που ανέπτυξε η ομάδα τουΟουεν Χόλαντστο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ της Βρετανίας διαθέτει επιπλέον ανατομία παρόμοια με του ανθρώπου.«Ενα ρομπότ με σώμα που μοιάζει πολύ με το ανθρώπινο θα αναπτύξει γνώση που βρίσκεται πιο κοντά στην ανθρώπινη»υποστηρίζει ο κ.Οουεν.
Καμία από αυτές τις προσεγγίσεις δεν λύνει αυτό που πολλοί θεωρούν ότι αποτελεί το «σκληρό πρόβλημα» της συνείδησης: την υποκειμενική συναίσθηση.Κανείς ακόμη δεν ξέρει πώς να σχεδιάσει το λογισμικό για κάτι τέτοιο.Καθώς όμως οι μηχανές εξελίσσονται όλο και περισσότερο,το σκληρό πρόβλημα ίσως απλώς εξαϋλωθεί- είτε επειδή η συναίσθηση θα εμφανιστεί από μόνη της είτε γιατί απλώς θα θεωρήσουμε ότι έχει εμφανιστεί χωρίς να είμαστε βέβαιοι.Στο κάτω κάτω,όταν πρόκειται για τους άλλους ανθρώπους,μπορούμε μόνο να υποθέσουμε ότι και εκείνοι έχουν υποκειμενική συναίσθηση.Δεν έχουμε τρόπο να αποδείξουμε ότι δεν είμαστε το μοναδικό άτομο με αυτοσυναίσθηση σε έναν κόσμο γεμάτο από ασυναίσθητα «ζόμπι».
Παρά το γεγονός ότι ίσως να μην μπορέσουμε ποτέ να ξέρουμε με βεβαιότητα αν μια μηχανή έχει συνείδηση ή αν απλώς φαίνεται να έχει,η κατασκευή μιας τέτοιας μηχανής θα αλλάξει ριζικά τη γνώση μας για τον ανθρώπινο εγκέφαλο. «Ο πραγματικός μου στόχος είναι να βρω πώς λειτουργεί το μυαλό»λέει ο κ.Φράνκλιν.«Δεν ξέρεις πραγματικά πώς λειτουργεί κάτι ώσπου να μπορέσεις να το κατασκευάσεις».
πηγή: http://www.tovima.gr/
Τετάρτη 25 Αυγούστου 2010
"Χορτάτα" μωρά, χαρούμενοι ενήλικες.
Όταν κάποιος ως μωρό «χορτάσει» το συναίσθημα αγάπης από τη μητέρα του, στην ενήλική ζωή του έχει λιγότερο στρες, μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και πιθανότητα να είναι αρκετά κοινωνικός, σύμφωνα με έρευνα αμερικανών επιστημόνων.
Οι ερευνητές, υπό την Τζοάνα Μασέλκο, σε εργασία που παρουσίασαν, βασίστηκαν σε μια παλαιά έρευνά τους, στη δεκαετία του ΄60, που είχε μελετήσει τη συναισθηματική αλληλεπίδραση άνω των 1.000 ζευγών μητέρων-οκτάμηνων νηπίων.
Οι ίδιοι επιστήμονες αναζήτησαν και βρήκαν μετά από 34 χρόνια περισσότερα από τα μισά παιδιά (περίπου 500), που πια είναι ενήλικες, και αξιολόγησαν ποια ήταν η επίδραση που είχε στη ζωή τους η περισσότερη ή λιγότερη μητρική αγάπη της νηπιακής ηλικίας τους.
Μέχρι τώρα, οι ψυχολόγοι πίστευαν ότι οι στενοί δεσμοί αγάπης μητέρας-νηπίου κάνουν τα παιδιά -και αργότερα τους ενήλικες- πιο ανθεκτικούς στις δυσκολίες της μετέπειτα ζωής, όμως οι έρευνές τους είχαν βασιστεί κυρίως σε αναμνήσεις, καλές ή κακές, και συνεπώς ήσαν πιθανώς προκατειλημμένες σε ένα βαθμό.
Αυτή τη φορά όμως, οι επιστήμονες συνέδεσαν την τότε έρευνά τους με μια νέα σύγχρονη έρευνα, αποκτώντας μια πιο αντικειμενική αξιολόγηση για τη σχέση μητέρας-παιδιού.
Το κεντρικό συμπέρασμα ήταν ότι το υψηλό επίπεδο στοργής και τρυφερότητας που είχαν δείξει οι μητέρες στα οκτάμηνά νήπιά τους, σχετίζεται με λιγότερα συμπτώματα στρες στα ενήλικα πια παιδιά τους, μετά από 30 χρόνια.
Η διαπίστωση αυτή ισχύει ανεξάρτητα από το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο των μητέρων και των παιδιών, αν είναι δηλαδή πλούσια ή φτωχά. Ακόμα και αν μεσολάβησε ενδο-οικογενειακή σύγκρουση στο μεταξύ, η προστατευτική επίδραση της μητρικής αγάπης στην ψυχική κατάσταση του παιδιού (ενήλικα πια) δεν φαίνεται να εξαφανίστηκε.
Από την άλλη όμως, οι ερευνητές παραδέχτηκαν ότι δεν διαπίστωσαν κάποια σχέση ανάμεσα στο χαμηλό επίπεδο στοργής μιας μητέρας και σε αυξημένο κατοπινό στρες του παιδιού τους. Περιέργως, όσοι στερήθηκαν σε σημαντικό βαθμό την μητρική αγάπη, δεν φαίνεται να τα πηγαίνουν χειρότερα σε σχέση με όσους γνώρισαν την μητρική ζεστασιά σε μέσο βαθμό.
Εξάλλου, σύμφωνα με τους ειδικούς, οι μητέρες πρέπει να ξέρουν πότε να σταματούν την έκφραση των συναισθημάτων τους για να μην το παρακάνουν και γίνουν υπερ-προστατευτικές και παρεμβατικές στη ζωή του παιδιού τους.
Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιστημονική επιθεώρηση JournalofEpidemiologyandCommunityHealth
Οι ερευνητές, υπό την Τζοάνα Μασέλκο, σε εργασία που παρουσίασαν, βασίστηκαν σε μια παλαιά έρευνά τους, στη δεκαετία του ΄60, που είχε μελετήσει τη συναισθηματική αλληλεπίδραση άνω των 1.000 ζευγών μητέρων-οκτάμηνων νηπίων.
Οι ίδιοι επιστήμονες αναζήτησαν και βρήκαν μετά από 34 χρόνια περισσότερα από τα μισά παιδιά (περίπου 500), που πια είναι ενήλικες, και αξιολόγησαν ποια ήταν η επίδραση που είχε στη ζωή τους η περισσότερη ή λιγότερη μητρική αγάπη της νηπιακής ηλικίας τους.
Μέχρι τώρα, οι ψυχολόγοι πίστευαν ότι οι στενοί δεσμοί αγάπης μητέρας-νηπίου κάνουν τα παιδιά -και αργότερα τους ενήλικες- πιο ανθεκτικούς στις δυσκολίες της μετέπειτα ζωής, όμως οι έρευνές τους είχαν βασιστεί κυρίως σε αναμνήσεις, καλές ή κακές, και συνεπώς ήσαν πιθανώς προκατειλημμένες σε ένα βαθμό.
Αυτή τη φορά όμως, οι επιστήμονες συνέδεσαν την τότε έρευνά τους με μια νέα σύγχρονη έρευνα, αποκτώντας μια πιο αντικειμενική αξιολόγηση για τη σχέση μητέρας-παιδιού.
Το κεντρικό συμπέρασμα ήταν ότι το υψηλό επίπεδο στοργής και τρυφερότητας που είχαν δείξει οι μητέρες στα οκτάμηνά νήπιά τους, σχετίζεται με λιγότερα συμπτώματα στρες στα ενήλικα πια παιδιά τους, μετά από 30 χρόνια.
Η διαπίστωση αυτή ισχύει ανεξάρτητα από το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο των μητέρων και των παιδιών, αν είναι δηλαδή πλούσια ή φτωχά. Ακόμα και αν μεσολάβησε ενδο-οικογενειακή σύγκρουση στο μεταξύ, η προστατευτική επίδραση της μητρικής αγάπης στην ψυχική κατάσταση του παιδιού (ενήλικα πια) δεν φαίνεται να εξαφανίστηκε.
Από την άλλη όμως, οι ερευνητές παραδέχτηκαν ότι δεν διαπίστωσαν κάποια σχέση ανάμεσα στο χαμηλό επίπεδο στοργής μιας μητέρας και σε αυξημένο κατοπινό στρες του παιδιού τους. Περιέργως, όσοι στερήθηκαν σε σημαντικό βαθμό την μητρική αγάπη, δεν φαίνεται να τα πηγαίνουν χειρότερα σε σχέση με όσους γνώρισαν την μητρική ζεστασιά σε μέσο βαθμό.
Εξάλλου, σύμφωνα με τους ειδικούς, οι μητέρες πρέπει να ξέρουν πότε να σταματούν την έκφραση των συναισθημάτων τους για να μην το παρακάνουν και γίνουν υπερ-προστατευτικές και παρεμβατικές στη ζωή του παιδιού τους.
Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιστημονική επιθεώρηση JournalofEpidemiologyandCommunityHealth
Παρασκευή 6 Αυγούστου 2010
Το χρώμα της κατάθλιψης
Τελικά, η έκφραση «τα βλέπει όλα μαύρα» δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα. Μία νέα μελέτη αποκαλύπτει ότι η κατάθλιψη μάς κάνει να βλέπουμε τον κόσμο γύρω μας σε αποχρώσεις του... γκρι, διότι ελαττώνει σημαντικά την ικανότητά μας να διακρίνουμε τη σκιαγραφική αντίθεση μεταξύ άσπρου και μαύρου, επιδρώντας απευθείας στους αμφιβληστροειδείς χιτώνες των ματιών.
Τη μελέτη πραγματοποίησαν γερμανοί επιστήμονες, οι οποίοι παρομοιάζουν την επίδραση της κατάθλιψης στην όραση με το να μειώνει κάποιος το κοντράστ στην τηλεόραση του σπιτιού του. Το εύρημά τους μπορεί να εξηγεί γιατί μεγάλοι ζωγράφοι, όπως ο Μονέ, ο Βαν Γκογκ και ο Πόλοκ χρησιμοποίησαν με επιμονή αποχρώσεις του γκρι στα έργα τους την περίοδο που έπασχαν από κατάθλιψη. Μπορεί επίσης να εξηγεί γιατί πολλοί πάσχοντες δυσκολεύονται να την ξεπεράσουν: είναι όντως δύσκολο να νιώσεις καλύτερα, όταν ο κόσμος γύρω σου μοιάζει μουντός.
Οι επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ που πραγματοποίησαν τη νέα μελέτη είχαν διαπιστώσει σε προγενέστερη εργασία τους ότι οι πάσχοντες από κατάθλιψη δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν τη σκιαγραφική αντίθεση άσπρου - μαύρου. Ετσι, θέλησαν να εξακριβώσουν το γιατί. Για να το μάθουν μέτρησαν τις ηλεκτρικές αντιδράσεις στους αμφιβληστροειδείς χιτώνες των ματιών 40 εθελοντών με κατάθλιψη και 40 υγιών.
Ο αμφιβληστροειδής βρίσκεται στο πίσω μέρος του ματιού και περιέχει τα φωτοευαίσθητα κύτταρα (λέγονται ραβδία και κωνία) που μετατρέπουν τα εισερχόμενα μηνύματα φωτός σε ηλεκτρικούς παλμούς, οι οποίοι προωθούνται στο οπτικό νεύρο και από εκεί φτάνουν στο κέντρο της όρασης στον εγκέφαλο.
Τοποθετώντας ηλεκτρόδια στην επιφάνεια των ματιών και στο δέρμα γύρω από τα μάτια, οι ερευνητές του Φράιμπουργκ _ με επικεφαλής τον δρα Λούντγκερ Τέμπαρτζ φαν Ελστ _ κατόρθωσαν να καταγράψουν την ηλεκτρική δραστηριότητα των αμφιβληστροειδικών κυττάρων, κατά την αντίδραση σε ένα φως που αναβόσβηνε.
Οι καταθλιπτικοί εθελοντές είχαν σημαντικά χαμηλότερη αντίδραση απ' ό,τι οι εθελοντές δίχως κατάθλιψη _ και δεν είχε καμία σημασία εάν οι ασθενείς έπαιρναν αντικαταθλιπτικά φάρμακα ή όχι. Επιπλέον, όσο πιο σοβαρή ήταν η κατάθλιψη των εθελοντών τόσο χαμηλότερη ήταν η αμφιβληστροειδική αντίδραση. Η συσχέτιση αυτή ήταν τόσο ισχυρή, ώστε όταν οι επιστήμονες αποφάσισαν να αξιολογήσουν την κατάσταση των εθελοντών μόνο με βάση τις οπτικές μετρήσεις, μπόρεσαν με επιτυχία να ξεχωρίσουν όσους είχαν κατάθλιψη από τους υγιείς _ και αυτό τους κάνει να εκτιμούν ότι η μέθοδός τους θα μπορούσε να αποτελέσει στο μέλλον πολύτιμο εργαλείο για τη διάγνωση και την αξιολόγηση της κατάθλιψης.
Η νέα μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Biological Psychiatry» και όπως σχολιάζει ο εκδότης της δρ Τζον Κρίσταλ, «τα νέα ευρήματα υπογραμμίζουν τον τρόπο με τον οποίο αλλοιώνει η κατάθλιψη την αντίληψη που έχουμε για τον κόσμο. Ο ποιητής Γουίλιαμ Κάουπερ είχε πει ότι “η ποικιλία είναι το αλάτι της ζωής”, αλλά όταν έχει κανείς κατάθλιψη, έχει μειωμένη ικανότητα να αντιληφθεί τις σκιαγραφικές αντιθέσεις όσων βλέπει. Και η απώλεια αυτή φαίνεται ότι κάνει τον κόσμο έναν λιγότερο ευχάριστο τόπο».
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), οι πάσχοντες από κατάθλιψη υπερβαίνουν τα 121 εκατομμύρια παγκοσμίως και ποσοστό 8-10% από αυτούς φτάνουν εξαιτίας της στην απόπειρα αυτοκτονίας. Η κατάθλιψη αποτελεί σήμερα την τέταρτη συχνότερη ασθένεια στον κόσμο, αλλά ο ΠΟΥ εκτιμά πως έως το 2020 θα είναι η δεύτερη _ και για τα δύο φύλα, για όλες τις ηλικίες.
Στη χώρα μας υπολογίζεται πως πάσχει από αυτήν το 8% του πληθυσμού κατά μέσον όρο. Το ποσοστό αυτό εκτιμάται πως αυξάνεται σε 15% για τις ηλικίες άνω των 65 ετών, ενώ κυμαίνεται από 2% έως 4% στα παιδιά και από 4% έως 8% στους εφήβους. Διαφοροποίηση παρατηρείται και στις Ελληνίδες που αποκτούν παιδιά, όπου υπολογίζεται πως το 10% έως 15% παρουσιάζουν την επονομαζόμενη επιλόχειο κατάθλιψη.
πηγή: Τα Νέα on line
Τη μελέτη πραγματοποίησαν γερμανοί επιστήμονες, οι οποίοι παρομοιάζουν την επίδραση της κατάθλιψης στην όραση με το να μειώνει κάποιος το κοντράστ στην τηλεόραση του σπιτιού του. Το εύρημά τους μπορεί να εξηγεί γιατί μεγάλοι ζωγράφοι, όπως ο Μονέ, ο Βαν Γκογκ και ο Πόλοκ χρησιμοποίησαν με επιμονή αποχρώσεις του γκρι στα έργα τους την περίοδο που έπασχαν από κατάθλιψη. Μπορεί επίσης να εξηγεί γιατί πολλοί πάσχοντες δυσκολεύονται να την ξεπεράσουν: είναι όντως δύσκολο να νιώσεις καλύτερα, όταν ο κόσμος γύρω σου μοιάζει μουντός.
Οι επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ που πραγματοποίησαν τη νέα μελέτη είχαν διαπιστώσει σε προγενέστερη εργασία τους ότι οι πάσχοντες από κατάθλιψη δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν τη σκιαγραφική αντίθεση άσπρου - μαύρου. Ετσι, θέλησαν να εξακριβώσουν το γιατί. Για να το μάθουν μέτρησαν τις ηλεκτρικές αντιδράσεις στους αμφιβληστροειδείς χιτώνες των ματιών 40 εθελοντών με κατάθλιψη και 40 υγιών.
Ο αμφιβληστροειδής βρίσκεται στο πίσω μέρος του ματιού και περιέχει τα φωτοευαίσθητα κύτταρα (λέγονται ραβδία και κωνία) που μετατρέπουν τα εισερχόμενα μηνύματα φωτός σε ηλεκτρικούς παλμούς, οι οποίοι προωθούνται στο οπτικό νεύρο και από εκεί φτάνουν στο κέντρο της όρασης στον εγκέφαλο.
Τοποθετώντας ηλεκτρόδια στην επιφάνεια των ματιών και στο δέρμα γύρω από τα μάτια, οι ερευνητές του Φράιμπουργκ _ με επικεφαλής τον δρα Λούντγκερ Τέμπαρτζ φαν Ελστ _ κατόρθωσαν να καταγράψουν την ηλεκτρική δραστηριότητα των αμφιβληστροειδικών κυττάρων, κατά την αντίδραση σε ένα φως που αναβόσβηνε.
Οι καταθλιπτικοί εθελοντές είχαν σημαντικά χαμηλότερη αντίδραση απ' ό,τι οι εθελοντές δίχως κατάθλιψη _ και δεν είχε καμία σημασία εάν οι ασθενείς έπαιρναν αντικαταθλιπτικά φάρμακα ή όχι. Επιπλέον, όσο πιο σοβαρή ήταν η κατάθλιψη των εθελοντών τόσο χαμηλότερη ήταν η αμφιβληστροειδική αντίδραση. Η συσχέτιση αυτή ήταν τόσο ισχυρή, ώστε όταν οι επιστήμονες αποφάσισαν να αξιολογήσουν την κατάσταση των εθελοντών μόνο με βάση τις οπτικές μετρήσεις, μπόρεσαν με επιτυχία να ξεχωρίσουν όσους είχαν κατάθλιψη από τους υγιείς _ και αυτό τους κάνει να εκτιμούν ότι η μέθοδός τους θα μπορούσε να αποτελέσει στο μέλλον πολύτιμο εργαλείο για τη διάγνωση και την αξιολόγηση της κατάθλιψης.
Η νέα μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Biological Psychiatry» και όπως σχολιάζει ο εκδότης της δρ Τζον Κρίσταλ, «τα νέα ευρήματα υπογραμμίζουν τον τρόπο με τον οποίο αλλοιώνει η κατάθλιψη την αντίληψη που έχουμε για τον κόσμο. Ο ποιητής Γουίλιαμ Κάουπερ είχε πει ότι “η ποικιλία είναι το αλάτι της ζωής”, αλλά όταν έχει κανείς κατάθλιψη, έχει μειωμένη ικανότητα να αντιληφθεί τις σκιαγραφικές αντιθέσεις όσων βλέπει. Και η απώλεια αυτή φαίνεται ότι κάνει τον κόσμο έναν λιγότερο ευχάριστο τόπο».
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), οι πάσχοντες από κατάθλιψη υπερβαίνουν τα 121 εκατομμύρια παγκοσμίως και ποσοστό 8-10% από αυτούς φτάνουν εξαιτίας της στην απόπειρα αυτοκτονίας. Η κατάθλιψη αποτελεί σήμερα την τέταρτη συχνότερη ασθένεια στον κόσμο, αλλά ο ΠΟΥ εκτιμά πως έως το 2020 θα είναι η δεύτερη _ και για τα δύο φύλα, για όλες τις ηλικίες.
Στη χώρα μας υπολογίζεται πως πάσχει από αυτήν το 8% του πληθυσμού κατά μέσον όρο. Το ποσοστό αυτό εκτιμάται πως αυξάνεται σε 15% για τις ηλικίες άνω των 65 ετών, ενώ κυμαίνεται από 2% έως 4% στα παιδιά και από 4% έως 8% στους εφήβους. Διαφοροποίηση παρατηρείται και στις Ελληνίδες που αποκτούν παιδιά, όπου υπολογίζεται πως το 10% έως 15% παρουσιάζουν την επονομαζόμενη επιλόχειο κατάθλιψη.
πηγή: Τα Νέα on line
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)