Σάββατο 18 Δεκεμβρίου 2010

Οικογένεια, η σύγχρονη οδύσσεια

Robin Skynner and John Cleese, Οικογένεια, η σύγχρονη οδύσσεια.


Εκδ. Κέδρος, 1989


Συγγραφείς του βιβλίου είναι ο Ρ. Σκίνερ, οικογενειακός θεραπευτής με ψυχοδυναμικό θεωρητικό υπόβαθρο και συγγραφέας, πρωτοπόρος στην ομαδική και οικογενειακή θεραπεία και ο Τζ. Κλιζ, μια πολυδιάστατη προσωπικότητα που διέπρεψε ως κωμικός ηθοποιός και σεναριογράφος.

Ο Κλιζ υπήρξε θεραπευόμενος του Σκίνερ, όταν ο πρώτος ξεκίνησε ομαδική ψυχοθεραπεία με αφορμή τα επαναλαμβανόμενα ψυχοσωματικά συμπτώματα που παρουσίαζε. Λόγω αυτής της σχέσης το βιβλίο έχει ένα παραπάνω ενδιαφέρον, αν και σε πολλά σημεία οι ρόλοι εναλλάσσονται προσφέροντας μια πολύ αυθεντική συνομιλία για θέματα που αφορούν στη λειτουργία και λειτουργικότητα των οικογενειών.
Με άλλα λόγια, ανάλογα με την καρέκλα στην οποία πρωτοκάθισαν, μοιάζει να λένε τα ίδια πράγματα.

Το βιβλίο ξεκινάει με την αμφισβήτησης της ελευθερίας του ατόμου ως προς την επιλογή συντρόφου και η βαθιά έλξη που νοιώθουν οι άνθρωποι, που ζευγαρώνουν, νοηματοδοτείται από την ψυχολογική ομοιότητα που έχουν λόγω οικογενειακού υπόβαθρου. .

Σύμφωνα με τον Χένρι Ντικς, οι γάμοι γίνονται για τρεις λόγους, κοινωνικούς, προσωπικούς ή λόγω ασύνειδων έλξεων. Αυτές οι τελευταίες «ενεργοποιούνται» με κάποια σινιάλα που εκπέμπει ο καθένας μας. Τα σινιάλα μεταδίδονται από τη γλώσσα του σώματος, και από τις καθ’ έξιν συγκινήσεις που προέρχονται από τα συνηθισμένα μας συναισθήματα. Κάθε οικογενειακός κώδικας επιβάλει το μοίρασμα ίδιων οικείων συναισθηματικών καταστάσεων. Έτσι, άνθρωποι με παρόμοιους οικογενειακούς κώδικες έχουν μια συγγένεια πριν καν παντρευτούν και γι αυτό και παντρεύονται.

Αυτό βέβαια μπορεί να σημαίνει ότι παρουσιάζουν και παρόμοιες δυσκολίες στην ίδια φάση ανάπτυξης. Σε κάθε φάση ανάπτυξης το άτομο καλείται να πάρει κάποια μαθήματα, όπως είναι η παροχή και απολαβή φροντίδας, η αυτοπειθαρχία, το μοίρασμα και η διεκδικητικότητα, η επικοινωνία με το άλλο φύλο και η απόκτηση ανεξαρτησίας από τους γονείς.

Εάν σε κάποια από τις φάσεις ανάπτυξης το άτομο δεν εξελιχθεί επαρκώς, τότε καλείται να το αναπληρώσει αργότερα υποκαθιστώντας αυτό το μάθημα με μια άλλη εμπειρία. Η δυσλειτουργία ξεκινάει όταν το άτομο αρνείται την έλλειψή του, λόγω ντροπής κυρίως για την αποτυχία αυτή, και έτσι δεν αναζητάει την υποκατάστατη εμπειρία που θα προωθήσει την εξέλιξή του. Η φρουδική έννοια της απώθησης λόγω τραύματος, μοιάζει στον Σκίνερ με χολυγουντιανό σενάριο και ο ίδιος πρεσβεύει ότι η διαδικασία είναι πολύ πιο αργή και βαθμιαία και επαναλαμβανόμενη. Το τελευταίο ταιριάζει πολύ με τις θεωρίες για τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα συμπεριφοράς και σχετίζεσθαι που εγκαθιδρύουν τα συναισθήματα και τα κληροδοτούν και στις επόμενες γενιές.

Στις περιπτώσεις ζευγαριών που έχουν «χάσει» τα ίδια στάδια ανάπτυξης είναι και ίδια τα συναισθήματα που κουκουλώνονται και κρύβονται πίσω από το παραπέτασμα. Αναπόφευκτα όμως, το παραπέτασμα κάποια στιγμή σηκώνεται. Σε περιπτώσεις κούρασης, αρρώστιας ή μέθης το συναίσθημα ξεφεύγει με διάφορες «απρεπείς» μορφές και δρα ανεξέλεγκτα, εφόσον δεν βρισκόμαστε σε επαφή μαζί του.

Η προσπάθεια να κρατηθούν τα συναισθήματα κρυφά απαιτεί ενέργεια που κάνει το άτομο επιφυλακτικό και επιρρεπές σε ψυχοσωματικές ασθένειες. Όλα τα συναισθήματα επιτελούν μια χρήσιμη λειτουργία για την ισορροπία του ατόμου η οποία διαταράσσεται όταν κάποιο ή κάποια απ’ αυτά μένουν κρυμμένα. Το αποτέλεσμα που έχει αυτό είναι να ξεσπάνε πολλές φορές ανεξέλεγκτα με καταστροφικές συνέπειες για το άτομο που αδυνατεί να τα αξιοποιήσει προς όφελός του.

Μια βασική διαφορά του Σκίνερ με τη φροϋδική θεωρία είναι ότι για το Φρόιντ η απώθηση είναι μια ασυνείδητη διαδικασία ενώ για τον Σκίνερ, είναι μια ενεργή και σκόπιμη διαδικασία που συντονίζεται και συντηρείται απ’ όλη την οικογένεια. Το ερώτημα για μένα, είναι πόσο εύκολα αλλάζει αυτό σε μια οικογένεια όταν είναι ο μόνος τρόπος που ξέρει και μάλιστα το χρησιμοποιεί για την προστασία της, έχει δηλαδή καλό σκοπό.

Μια εκλαϊκευτική εξήγηση των συγγραφέων για την έλξη μεταξύ των συντρόφων είναι η εξής. Οι άνθρωποι που ζευγαρώνουν έχουν χάσει το ίδιο στάδιο στην ανάπτυξή τους, αντιμετωπίζουν τις ίδιες δυσκολίες στη διαχείριση των συναισθημάτων τους, χρησιμοποιούν το ίδιο παραπέτασμα για να τα καλύψουν ενώ παράλληλα κοινά συναισθήματα και συμπεριφορές έχουν στην πρόσοψή τους. Επίσης, αποδοκιμάζουν τα ίδια συναισθήματα που αποτελούν ταμπού, γιατί έτσι έχουν μάθει να κάνουν.

Παρόλα αυτά όμως, έχουν τόσο ενδιαφέρον όσο και τρόμο για το τι κρύβουν άρα και για το τι κρύβει ο σύντροφός τους. Η ανάγκη αγάπης στην οικογένεια και η ανάγκη για προσωπική ολοκλήρωση δημιουργούν την ελπίδα ότι μέσω του συντρόφου θα επανακτηθούν τα χαμένα κομμάτια του εαυτού. Κριτήριο για την πορεία της σχέσης τους αποτελεί η ετοιμότητά τους να κοιτάξουν πίσω από το παραπέτασμα. Αυτό θα ορίσει και τον τύπο του γάμου που θα έχουν.

Οι τύποι γάμων που περιγράφονται είναι α) οι ευτυχισμένοι γάμοι, υπάρχει ανοχή για ό,τι κρύβει το παραπέτασμα, τα άτομα είναι πιο ελεύθερα και ανοιχτά στην ωρίμανση, την ανάπτυξη και την αλλαγή. β) οι συγκρουσιακοί, όπου υπάρχουν πολλά απωθημένα και αδυναμία παραδοχής ότι δεν πάει καλά κάτι. Μη ανοχή στην κριτική, ευθιξία και ένας φαύλος κύκλος μίσους – πικρίας, ενδέχεται και η σωματική βία. Χαρακτηριστικός γάμος τέτοιου τύπου περιγράφεται στο θεατρικό «ποιος φοβάται την Β. Γουλφ». Η θεραπευτική παρέμβαση σε τέτοια ζευγάρια είναι συνήθως μικρής εμβέλειας γιατί η προοπτική της αποκάλυψης φαντάζει οδυνηρή οπότε και θα διακόψουν εάν πιεστούν. Γ) μέση κατηγορία γάμων, όπου βοηθάει ο ένας τον άλλον να κρύβεται. Παρέχει ασφάλεια αλλά και βάλτωμα στη σχέση. Η δυσκολία προκύπτει όταν ο ένας εκ των δύο εκφράσει τη δυσαρέσκειά του και ανατρέψει την επισφαλή ισορροπία. Παράδειγμα τέτοιου γάμου είναι στο «κουκλόσπιτο» του Ίψεν. Η θεραπευτική παρέμβαση σε αυτήν την περίπτωση, μπορεί να βοηθήσει ώστε να καθησυχαστεί το ζευγάρι για την φυσιολογικότητα του συμβολαίου τους, να συνειδητοποιήσει τις ανάγκες του και να αναδείξει τις αντίθετες πλευρές του και τους τρόπους κάλυψης των αναγκών και των δύο πλευρών.

Υγιέστεροι θεωρούνται οι γάμοι όπου εκφράζονται ανοιχτά όλα τα συναισθήματα και είναι πρόθυμοι για αλλαγή.
Η αποτύπωση του κόσμου όπως τον ξέρει και ορίζει η κάθε οικογένεια, μπορεί να καταγραφεί σ’ ένα συμβολικό χάρτη. Η διαδικασία αλλαγής από ένα χάρτη σε ένα άλλο προϋποθέτει προσαρμογή, απαιτεί ενέργεια και δημιουργεί άγχος. Για την καλύτερη διαχείριση της αλλαγής, ο καθένας χρειάζεται α) προστασία από τις καθημερινές απαιτήσεις ώστε να ηρεμεί, β) πληροφορίες που καθησυχάζουν την αγωνία και γ) συναισθηματική υποστήριξη.

Η πρώτη αλλαγή στην ζωή του ενήλικου ατόμου έρχεται με τον γάμο αλλά η μεγαλύτερη και πλέον απαιτητική, με την γέννηση του πρώτου παιδιού. Η αλλαγή αυτή απαιτεί τεράστια προσαρμογή καθώς οι ισορροπίες αλλάζουν άρδην και το μωρό απαιτεί όλη την αγάπη των γονιών τους, εξαντλώντας εύκολα τα αποθέματα. Στο καλό σενάριο, η φροντίδα της μητέρας απευθύνεται στο μωρό, του πατέρα στην μητέρα και οι φίλοι της οικογένειας φροντίζουν τον πατέρα. Το κυρίαρχο συναίσθημα του πατέρα είναι της παραμέλησης και της μητέρας του διχασμού.

Ο Γκάτμαν περιγράφει αυτήν την περίοδο ως συναγερμό των γονιών και τη γέννηση ως επιστράτευση. Μεταξύ άλλων, η γέννηση του παιδιού καλεί το ανδρόγυνο να αναλάβει και τους αντίστοιχους ρόλους του άντρα και της γυναίκας. Κάτι που μάλλον σε επίπεδο στερεοτύπων αλλά και πρακτικής είναι πλέον πολύ ρευστό.

Η αλλαγή βιώνεται και από την πλευρά του μωρού βεβαίως, το οποίο είναι απόλυτα εξαρτημένο από την μητέρα που μπορεί να του προσφέρει την ηρεμία ώστε να ανακτήσει την ισορροπία του, όταν αυτό ταράζεται. Ο τρόπος που έχει η μητέρα να προσφέρει αυτά στο παιδί της είναι η επαφή με τα δικά της βρεφικά και νηπιακά συναισθήματα ώστε να συντονιστεί μαζί του και να μπορεί να ανταποκρίνεται σε αυτό.

Έτσι το παιδί θα μπορέσει ν’ αποκτήσει αυτοπεποίθηση και να εξερευνήσει τον κόσμο. Να χαράξει το δικό του χάρτη, το περίγραμμα του εαυτού του. Το παιδί αρχίζει από αυτό που δεν είναι για ν’ ανακαλύψει ότι ο υπόλοιπος κόσμος είναι η μαμά του. Το μόνο που ξέρει είναι ότι όλα έχουν σχέση μαζί του. Δεν ξεχωρίζει τα εσωτερικά από τα εξωτερικά μηνύματα. Η μαμά είναι η δική του προέκταση. Σταδιακά, και όταν η μαμά δεν κάνει εκείνο που της ζητάει, ανακαλύπτει και χαράζει τα όρια του εαυτού του και του περιβάλλοντός του. Μοιραία η μάνα δεν ανταποκρίνεται πάντα και αυτό φέρνει μια ισορροπία μεταξύ της απογοήτευσης από την πραγματικότητα και της συναισθηματικής συμπαράστασης. Αυτό θυμίζει την έννοια της αρκετά καλής μαμάς του Γουίνικοτ.

Το πρώτο πλήγμα για το βρέφος έρχεται όταν ανακαλύψει ότι δεν είναι παντοδύναμο. Αυτό είναι όμως που θα το οδηγήσει στο να αναλάβει την ευθύνη του εαυτού του. Η μητέρα μπορεί να το βοηθήσει σε αυτό, απαλύνοντάς του το άγχος και με το να γίνει ο καθρέφτης του μωρού.

Όταν η μητέρα δεν μπορεί να ανταποκριθεί γιατί η αναδρομή στο παρελθόν την πληγώνει, δεν μπορεί να ταυτιστεί συναισθηματικά με το παιδί και να εδραιώσει σχέση μαζί του. Η έλλειψη συντονισμού μεταξύ μητέρας και παιδιού οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο απογοήτευσης. (αυτό παρουσιάζεται γλαφυρά στο βιβλίο του Κράμερ, «επάγγελμα μωρό»).

Σε αυτήν την περίπτωση, ακολουθείται η αντίστροφη διαδικασία και το μωρό προσαρμόζεται στη συναισθηματική κατάσταση της μητέρας του. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σ’ ένα πρόωρο μεγάλωμα του παιδιού (κι ότι αυτό μπορεί να σημαίνει, χαρακτηριστικός ο ρόλος του «γονεικού παιδιού») ή εάν δεν τα καταφέρει, σε απογοήτευση η οποία σε ακραίες μορφές το οδηγεί μέχρι και στην άρνηση της ύπαρξης του εαυτού του και των άλλων.

Στην καλή εκδοχή, που ο συντονισμός στις ανάγκες του μωρού επιτελείται από τη μητέρα, το παιδί με ανεπτυγμένη αυτοπεποίθηση, μαθαίνει τον εαυτό του και το περιβάλλον του και μ’ ένα δικό του πλέον χάρτη, μπορεί να χωριστεί από την μητέρα (5-6 μηνών). Αλλιώς, τα όρια παραμένουν ακαθόριστα κι αυτό αν μη τι άλλο είναι τρομακτικό για το παιδί. Η ασάφεια των ορίων στο παιδί προϋποθέτει ασάφεια των ορίων και στη μητέρα ή στον πατέρα ή και στους δύο. Η θεραπευτική παρέμβαση σε τέτοιες περιπτώσεις επιβάλει τη σαφή χάραξη ορίων με το παράδειγμα του θεραπευτή, της θεραπευτικής σχέσης αλλά και με συμπαράσταση, όπως κάνει μια επαρκής μητέρα.

Κατά το δεύτερο εξάμηνο ανάπτυξης του παιδιού, η μητέρα γίνεται αντιληπτή ως σύνολο και στο πρόσωπό της μπορούν να ενταχθούν τόσο τα καλά όσο και τα κακά χαρακτηριστικά, συναισθήματα και συμπεριφορές.

Σε αυτήν την περίοδο, θα περάσει τα στάδια χωρισμού ξεκινώντας από τη διαμαρτυρία, στην απελπισία και τελικά στην αποξένωση. Η τελική ανεξαρτησία του μωρού θα του προσφέρει τα εφόδια ώστε να μπορέσει να φροντίσει τον εαυτό του σαν μητέρα. Η αρκετά καλή μητέρα ξέρει πότε να σταματήσει να ανταποκρίνεται απόλυτα στο μωρό και παράλληλα να φροντίζει και τον εαυτό της. Μια στερημένη μητέρα δυσκολεύεται ν’ αφήσει το μωρό της λόγω ενοχών και λόγω μοναδικής τροφοδότησης από εκείνο. Σε αυτήν την περίοδο χρειάζεται πηγές συμπαράστασης και τροφοδότησης έξω από αυτήν τη σχέση.

Η στάση τη μητέρας ως προς τη ζωή μπορεί να καθορίσει και την αντίστοιχη στάση του παιδιού. Το θαρραλέο παιδί έχει μια μητέρα που αναγνωρίζει και ικανοποιεί τις ανάγκες της ενώ το κλειστό και καταθλιπτικό παιδί υπονοεί μια στερημένη μάνα που αδυνατεί να ικανοποιήσει τον εαυτό της και προσηλώνεται στον άλλον.

Έχει ενδιαφέρον ο διαχωρισμός που κάνει ο Σκίνερ μεταξύ θλίψης και κατάθλιψης. Η θλίψη αναγνωρίζεται ως ένα υγιές συναίσθημα ενώ η κατάθλιψη αποσκοπεί στην αποφυγή βίωσης του συναισθήματος της θλίψης και την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης. Η θεραπευτική παρέμβαση σε τέτοιες περιπτώσεις συνίσταται στην επαφή της οικογένειας με το συναίσθημα της θλίψης.

Επίσης ενδιαφέρον έχει ο ρόλος του πατέρα, ο οποίος σύμφωνα με τον Σκινερ και όχι μόνο, βγαίνει ενεργά στο προσκήνιο μετά τον πρώτο χρόνο ζωής του παιδιού. Ο πατέρας οφείλει να διεκδικήσει την σύζυγό του και να βοηθήσει στον αποχωρισμό μητέρα – παιδιού και παράλληλα να βοηθήσει το παιδί να εξερευνήσει τον κόσμο. Χρειάζεται να γίνει η γέφυρα για το παιδί, μεταξύ μητέρας και κόσμου. Η βασική συμμαχία σε υγιείς οικογένειες είναι μεταξύ των γονιών και όχι τριγωνοποιώντας τα παιδιά.

Ξεχωριστό κεφάλαιο αφιερώνεται στην διαμόρφωση της σεξουαλικής ταυτότητας του ατόμου, παράλληλα με το ρόλο που παίζει η σεξουαλική δραστηριότητα των γονιών στο ζευγάρι και στην οικογένεια. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι το σεξ προκαλεί αμηχανία στους γονείς πρώτον γιατί αποτελεί έναν εμφανή αποκλεισμό από την ιδιαίτερη σχέση των γονιών, δεύτερον γιατί το παιδί απομακρύνεται (κυρίως από την μητέρα) χάρη κάποιου άλλου (συνήθως του πατέρα) και τρίτον γιατί υπάρχουν φυσιολογικά σεξουαλικά συναισθήματα μεταξύ γονιών και παιδιών, τα οποία στις ακραίες τους μορφές οδηγούν από την απόλυτη παγερότητα έως την αιμομιξία.

Τα ορόσημα στην ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη του ατόμου είναι τα εξής:

- μέχρι 2.5 χρονών, εδραίωση σεξουαλικής ταυτότητας,
- 3-6, ρομαντική προσκόλληση,
- 6-12 λανθάνουσα περίοδος,
  12- … εφηβεία.

Μέσα από το βιβλίο..

"- Η θεραπεία χρειάζεται χρόνο γιατί η βελτίωση σε κάνει να νοιώθεις άσχημα.


- Θα μου φαινόταν πολύ περίεργο αν ένας άνθρωπος, πραγματικά υγιής, ενδιαφερόταν ν’ αναλάβει μια τέτοια δουλειά.


- Μπήκα στο επάγγελμά μου για να βοηθήσω όχι μόνο τους άλλους μα και τον εαυτό μου...και μπορεί... να μου το έβαλε ως αποστολή η οικογένειά μου, να σώσω κι αυτήν.


- Οφείλουμε ν’ αφήσουμε τους γονείς μας, δηλαδή να μην τους τριγυρίζουμε περιμένοντας να μας δώσουν κάτι ακόμα.


- Όλα τα προβλήματα που μας προκαλούν τους περισσότερους πονοκεφάλους, βρίσκονται στην φαντασία μας.


-  Πραγματική επιτυχία στην θεραπεία: ξεκινάει ο θεραπευόμενος να ενδιαφέρεται για το σκοπό και το νόημα της ζωής."

Δευτέρα 13 Δεκεμβρίου 2010

Εφηβεία. Ταυτότητα ή σύγχυση ρόλων.

«…Η εφηβεία είναι η περίοδος όπου ο έφηβος αγωνίζεται να διαμορφώσει μια δική του ταυτότητα και να μην υιοθετήσει αυτή που του δίνουν οι γονείς του και η κοινωνία. Το κύριο χαρακτηριστικό των εφήβων είναι η έλλειψη συμβιβασμού. Αυτό τους δίνει την ώθηση να είναι «αληθινοί» και να μην αποδέχονται «ψευδείς λύσεις»...» Winnicott.



Οι ταχύτατες αλλαγές στο βιοσωματικό, το νοητικό και τον ψυχολογικό εαυτό που συμβαίνουν στην εφηβεία δημιουργούν την ανάγκη για ανασυγκρότηση του εφήβου και για διαμόρφωση μιας σταθερής εικόνας για τον εαυτό και ως προς τη μορφή και ως τα ψυχοκοινωνικά και συναισθηματικά χαρακτηριστικά.

Ο έφηβος έχει πλέον την ικανότητα να σκέφτεται με υποθέσεις και πιθανότητες, βλέπει την πραγματικότητα ως μια από τις πολλές άλλες δυνατές καταστάσεις. Είναι σε θέση να οραματίζεται διάφορα και διαφορετικά από τα υπάρχοντα συστήματα. Η κατάκτηση αυτή ωθεί το υπάκουο παιδί της σχολικής ηλικίας να κρίνει τις απόψεις των γονέων του και να εναντιώνεται στις απαιτήσεις τους προβάλλοντας τα δικά του επιχειρήματα. Αυτό τον ωθεί στην εξέταση του μέχρι τώρα τρόπου ζωής που ακολουθούσε και σε νέες επιλογές. Διαμορφώνει την ταυτότητά του ως προς τις βασικές αξίες και αρχές συμπεριφοράς που θα ακολουθήσει στη ζωή του. Παράλληλα, καλείται να επιλέξει σπουδές και επάγγελμα ενώ αναζητάει την σεξουαλική του ταυτότητα.

Βασικό ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας του εφήβου παίζει η επιτυχία ή αποτυχία του στην αντιμετώπιση των αναπτυξιακών κρίσεων των προηγούμενων σταδίων. Έφηβοι οι οποίοι πέρασαν ομαλά τα προηγούμενα στάδια ανάπτυξης έχουν περισσότερες πιθανότητες να αποκτήσουν ταυτότητα στο στάδιο αυτό.

Βασικά στοιχεία τα οποία χαρακτηρίζουν την ταυτότητα είναι το επίπεδο εμπιστοσύνης στον εαυτό, η δέσμευση για κάποιο επάγγελμα, η στάση απέναντι στη θρησκεία και την πολιτική, η άποψη για τον εαυτό ως ενός συγκεκριμένου τύπου προσωπικότητας, η στάση για την εξωτερική εμφάνιση και το ρόλο του φύλου.



Ρόλος των γονέων κατά τη διάρκεια της εφηβείας.



Κύριος ρόλος των γονέων στο στάδιο αυτό είναι να βοηθήσουν το παιδί να αποκτήσει αυτονομία και να διαμορφώσει ταυτότητα.

Στο στάδιο της εφηβείας το παιδί έχει ανάγκη, ίσως περισσότερο από κάθε άλλο στάδιο, από ένα σταθερό πλαίσιο και από όρια. Χρειάζεται τις σταθερές αρχές, τις αξίες και τους κανόνες που έχουν οι γονείς. Είναι σημαντικό οι αρχές που οι γονείς θέτουν να έχουν νόημα και για τους ίδιους. Για να μπορέσει ο έφηβος να αποκτήσει αυτονομία, είναι σημαντικό να συγκρουστεί με δυνατούς γονείς. Ένας δυνατός πατέρας και μια δυνατή μητέρα δεν κινδυνεύουν να καταρρεύσουν αν τους ανταγωνιστεί.

Αν οι γονείς δεχθούν την κριτική του εφήβου χωρίς να πιστεύουν τις θέσεις του, η τάση για υπερδύναμη και μεγαλομανία επιβεβαιώνεται και αυτό τον αναστατώνει. Με την άκριτη υποχώρηση των γονέων υπάρχει επίσης κίνδυνος να αυξηθούν απειλητικά οι ενοχές του εφήβου για την καταπίεση που ασκεί στους γονείς του.

Από την άλλη πλευρά, αν οι γονείς περάσουν στο αντίθετο άκρο και επιμένουν στις δικές τους θέσεις χωρίς να «ακούν» τις απόψεις του εφήβου, ή αν επιμένουν να τον διατάζουν, τότε προκαλούν μεγαλύτερη αντίδραση και επίθεση. Υπάρχει κίνδυνος, λόγω του έντονου αυταρχισμού των γονέων, ο έφηβος να οδηγηθεί σε αναγκαστική υποταγή.

Και στις δύο περιπτώσεις ο έφηβος βιώνει έντονη ματαίωση, η οποία θα τον οδηγήσει ή σε φυγή ή σε ανοικτή σύγκρουση με τους γονείς και, σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να τους «τιμωρήσει» με το να στραφεί εναντίον του εαυτού του με διάφορους τρόπους: για παράδειγμα, με το να αναπτύξει διάφορα ψυχολογικά προβλήματα, να κάνει χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών ή να ενταχθεί σε διάφορες περιθωριακές ομάδες.

Η κατανόηση της αντίδρασης του εφήβου ως μιας φυσιολογικής μεταβατικής κατάστασης η οποία, παρότι μοιάζει με προσωπική επίθεση, δεν απευθύνεται στο γονέα-πρόσωπο αλλά στο γονέα ως ρόλο, διευκολύνει την αντιμετώπιση τέτοιου είδους προβλημάτων.



Ένας σημαντικός παράγοντας που μπορεί να εμποδίσει την αυτονόμηση των εφήβων είναι τα προβλήματα που υπάρχουν στη σχέση του ζευγαριού ή γενικότερα στη λειτουργία της οικογένειας. Σε περίοδο κρίσης, συχνά η ενότητα της οικογένειας στηρίζεται στην ύπαρξη του παιδιού και στη φροντίδα του. Όταν το παιδί ωριμάσει και τείνει να αυτονομηθεί, ο κύριος σκοπός για τον οποίο το ζευγάρι είναι μαζί παύει να υπάρχει, οπότε απειλείται η διατήρηση της οικογένειας. Το παιδί, που στις περιπτώσεις αυτές αποτελεί το στυλοβάτη της οικογένειας, διαισθάνεται τον κίνδυνο που την απειλεί και «αναβάλλει» την αυτονόμησή του, παραμένοντας στο στάδιο της εξάρτησης της παιδικής ηλικίας. Συχνά, στο κρίσιμο αυτό στάδιο της αποχώρησής τους, οι έφηβοι που ζουν σε οικογένειες με προβλήματα αναπτύσσουν διάφορα συμπτώματα για να διατηρήσουν τη συνοχή της οικογένειας τους.



Πηγή: Βασιλική Παπαδιώτη – Αθανασίου (2000)







Έφη Κουντουράκη

Ψυχοθεραπεύτρια, Σύμβουλος Οικογένειας

Ελ. Βενιζέλου 34, Ν. Σμύρνη

Τηλ. 6937 485148

e-mail: ekountouraki@yahoo.com

www.ekountouraki.blogspot.com

Τετάρτη 1 Δεκεμβρίου 2010

O θεραπευτής και το θεραπευτικό σύστημα: Συνήχηση και πέραν αυτής

 Η Ελληνική Εταιρία Συστημικής Θεραπείας Διοργανώνει


Α. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ

Σάββατο 18 Δεκεμβρίου 2010, 9:30πμ – 17:30μμ



Θέμα: «O θεραπευτής και το θεραπευτικό σύστημα: Συνήχηση και πέραν αυτής»


Εκπαιδευτής– Συντονιστής: Mony Elkaim



Πρόγραμμα

9:30 – 10:00: Εγγραφές – Καφές

10:00 – 13:00: Πρωινή συνεδρία

13:00 – 14:30: Διάλειμμα - Γεύμα

14:30 – 17:30: Απογευματινή συνεδρία- κλείσιμο

Κόστος συμμετοχής : Επαγγελματίες: 50 Ευρώ

Εκπαιδευόμενοι: 40 Ευρώ





Β. ΕΠΟΠΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΕΣ

Κυριακή 19 Δεκεμβρίου 2010, 10.00πμ – 14.00μμ



Θέμα: “Εποπτεία υπό το φως της συνήχησης”

Εκπαιδευτής – Συντονιστής: Mony Elkaim

Πρόγραμμα

10.00 – 11.30: Πρωινή συνεδρία

11.30 – 12.00: Διάλειμμα

12.00 – 14.00: Μεσημβρινή συνεδρία

Κόστος συμμετοχής1: Επαγγελματίες: 50 Ευρώ



Για όσους παρακολουθήσουν τις συνεδρίες και των δύο ημερών,

το συνολικό κόστος θα είναι 80 ευρώ.

Εκπαιδευτήρια ΔΑΪΣ, Παράδεισος Αμαρουσίου, Αθήνα.

Γλώσσα: Αγγλικά με μετάφραση



Παρακαλούμε δηλώστε έγκαιρα συμμετοχή.

Πληροφορίες – Εγγραφές: Μαλβίνα Τσουνάκη,

Γεν. Γραμματέας Ε.Λ.Ε.ΣΥ.Θ

Τηλ: 210-8080361, email: helesyth@otenet.gr


Λίγα λόγια για τον Mony Elkaim




Ο Mony Elkaim είναι ψυχίατρος, οικογενειακός θεραπευτής και καθηγητής στο Free University στις Βρυξέλλες. Ίδρυσε το 1978 το Ινστιτούτο Μελέτης Οικογένειας και Ανθρώπινων Συστημάτων και το 1990 την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Οικογενειακής Θεραπείας (EFTA), της οποίας υπήρξε πρόεδρος ως το 2001. Από τότε είναι πρόεδρος του Συμβουλίου EFTA - TIC, δηλαδή του Επιμελητηρίου των Εκπαιδευτικών Ινστιτούτων της EFTA. Από το 2007 είναι πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Ψυχοθεραπείας. Είναι συγγραφέας βιβλίων και άρθρων για την οικογενειακή θεραπεία. Το βιβλίο του “Αν μ’ αγαπάς, μη μ’ αγαπάς” έχει εκδοθεί στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Κέδρος το 1989.

Ο Mony Elkaim οραματίστηκε την ανάπτυξη της οικογενειακής θεραπείας στην Ευρώπη, συσπείρωσε και συνέδεσε τις δυνάμεις που ήδη υπήρχαν, δηλαδή θεραπευτές και εκπαιδευτικά κέντρα, με σκοπό την συγκρότηση ενός κορμού γνώσεων, προϋποθέσεων, νόμων και κανόνων που θα εδραιώσουν το κύρος και την αποτελεσματικότητα του κλάδου. Τώρα ως πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Ψυχοθεραπείας συνεχίζει το έργο του να συνδέει άτομα και επιστημονικές εταιρίες διαφορετικών κλάδων ψυχοθεραπείας και διαφορετικών χωρών σε δημιουργικό διάλογο για τη δεοντολογία, την εκπαίδευση και την πρακτική της ψυχοθεραπείας ώστε οι άνθρωποι στην Ευρώπη να βρίσκουν ένα ασφαλές πλαίσιο θεραπείας όταν το χρειάζονται.

Οι δεσμοί του με την Ελλάδα και τους Έλληνες οικογενειακούς θεραπευτές είναι στενοί, αφού από το 1989 έχει πραγματοποιήσει πολλά σεμινάρια.

Πέμπτη 28 Οκτωβρίου 2010

Ναι μεν, αλλά.. αλλάζω

Βιωματικό σεμινάριο.

Οι ξαφνικές και μεγάλες αλλαγές που συντελούνται γύρω μας, έχουν επιφέρει αναστάτωση τόσο σε πρακτικό όσο και ψυχολογικό επίπεδο, στα περισσότερα άτομα και οικογένειες.

Η άμεση επίπτωση στη διάθεση του ατόμου είναι η αύξηση του αισθήματος της ανασφάλειας, του άγχους και της θλίψης. Έτσι, σε μια περίοδο που οι απαιτήσεις είναι αυξημένες, το άτομο είναι αποδυναμωμένο και δυσκολεύεται ακόμα περισσότερο να αντεπεξέλθει. Μ’ αυτόν τον τρόπο μπαίνει σ’ ένα φαύλο κύκλο όπου γιγαντώνεται η απογοήτευση.

Σ’ αυτό το σεμινάριο θα επικεντρωθούμε στην αποτελεσματική διαχείριση της αλλαγής, οποτεδήποτε αυτή προκαλείται από εξωτερικούς παράγοντες, αλλά και τη δυνατότητα του ατόμου να προκαλεί την αλλαγή στη ζωή του και να σπάει το φαύλο κύκλο.


Ημ/νία: 27 Νοεμβρίου 2010 (10:00 – 15:00)
Κόστος συμμετοχής : 50 ευρώ
Χώρος διεξαγωγής: Ομήρου & Ελ. Βενιζέλου 34 Ν. Σμύρνη

Έφη Κουντουράκη
Οικογενειακή Σύμβουλος – Ψυχοθεραπεύτρια
Τηλ. 6937 485148 e–mail: ekountouraki@yahoo.com
http://www.ekountouraki.blogspot.com/

Οικογένεια

Η έννοια της οικογένειας συνεχώς αλλάζει και εξελίσσεται. Ο ένας άξονας στον οποίο βασίζεται η μορφή της κάθε οικογένειας έχει να κάνει με τη σύνθεσή της και ο άλλος έχει να κάνει με το πέρασμα του χρόνου και την εξελικτική περίοδο που διανύει.
Έτσι, υπάρχουν οικογένειες οι οποίες περιλαμβάνουν και τις τρεις γενιές κάτω από την ίδια στέγη, υπάρχουν αυστηρά πυρηνικές οικογένειες, δημιουργούνται όλο και περισσότερες οικογένειες που προκύπτουν από δεύτερους ή τρίτους γάμους, υπάρχουν πολλές μονογονεικές οικογένειες είτε λόγω διαζυγίου, είτε από επιλογή του ατόμου να γίνει γονιός έξω από σχέση, ομοφυλόφιλα ζευγάρια δημιουργούν οικογένεια και όλο και περισσότερα ζευγάρια επιλέγουν να κάνουν παιδιά χωρίς να παντρευτούν ή να δεσμευτούν σε μια σταθερή σχέση μεταξύ τους.

Παράλληλα, όσο τα μέλη της κάθε οικογένειας μεγαλώνουν και εξελίσσονται, μαζί τους αλλάζει και η οικογένειά τους, ώστε να υποδεχθεί τη γέννηση ενός παιδιού, μια επαγγελματική ευκαιρία, μια προσωπική επιτυχία, να αντιμετωπίσει την συνταξιοδότηση, το θάνατο, το διαζύγιο, την απώλεια εργασίας, να αποχωριστεί τα παιδιά της σε κάθε στάδιο μεγαλώματός τους.

Η οικογενειακή θεραπεία μπορεί να βοηθήσει την οικογένεια και κάθε μέλος της ξεχωριστά, να αποκτήσουν λειτουργικές και ικανοποιητικές μεταξύ τους σχέσεις και να διαχειριστούν κρίσεις που προκύπτουν είτε από εξωτερικούς είτε από εσωτερικούς παράγοντες. Στόχος είναι, η οικογένεια να αποτελεί μια αγκαλιά που προσφέρει φροντίδα και όχι ασφυξία.

Ζευγάρι

Η ένωση δύο ανθρώπων σε ζευγάρι θεωρείται το φυσικό επόμενο της ωρίμανσης του ατόμου αλλά η ανεύρεση και εγκαθίδρυση μιας τέτοιας ικανοποιητικής σχέσης δεν γίνεται ούτε «φυσικά» ούτε αυτονόητα. Απεναντίας, η σχέση αυτή, μπορεί να γίνει το πιο πρόσφορο πεδίο συγκρούσεων είτε αυτές εκδηλώνονται είτε όχι. Η ικανοποίηση μέσα στη συντροφική σχέση είναι συνεχώς υπό αμφισβήτηση και υπό διεκδίκηση.

Η συμβουλευτική ζευγαριών μπορεί να βοηθήσει το ζευγάρι να αναπτύξει πιο αποτελεσματικούς τρόπους επικοινωνίας, να ισχυροποιήσει τη σχέση μεταξύ των ατόμων ή να τη λύσει όσο πιο ανώδυνα γίνεται. Τέλος, μπορεί να προσφέρει στα άτομα μια νέα οπτική, ώστε να απολαμβάνουν τη ζωή τόσο ως σύντροφοι όσο και ως μοναδικοί άνθρωποι.

Ενήλικος

Η ενήλικη ζωή έχει συνδυαστεί και όχι άδικα, με υποχρεώσεις και ευθύνες. Το άτομο χρειάζεται να αντεπεξέλθει σε πολλαπλούς ρόλους και απαιτήσεις που έχουν να κάνουν με τις σπουδές, το επάγγελμα, τις σχέσεις με τους γονείς αλλά και με τα παιδιά, τις ερωτικές και φιλικές σχέσεις. Όταν οι ευθύνες αυτές δεν συνδυάζονται με χαρά και απόλαυση, το άτομο βιώνει τη ζωή του με αυξημένο άγχος ή θλίψη.
Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει το άτομο να αντιμετωπίσει κρίσεις που προκύπτουν στους τομείς της ζωής του σε διαπροσωπικό επίπεδο αλλά και σε πολύ προσωπικό, όπως αυτό της αναζήτησης στόχων και νοήματος στη ζωή.

Έφηβος

Η εφηβεία είναι μια ιδιαίτερη ηλικιακή περίοδος τόσο για το άτομο που τη διανύει όσο και για την οικογένεια που έχει ένα έφηβο μέλος. Τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου είναι η αλλαγή και η μετάβαση.

Η αλλαγή είναι πολύ εμφανής στο άτομο εφόσον πρωταρχικά αποτυπώνεται στο σώμα του. Λιγότερο ορατή είναι αυτή που συντελείται ενδοψυχικά και αυτή είναι που προκαλεί την μεγαλύτερη αναστάτωση και συγκρούσεις στο άτομο και στην οικογένεια. Το ζητούμενο αυτής της περιόδου είναι η μορφοποίηση της συνολικής ταυτότητας του ατόμου μέσα από μια ομαλή μετάβαση από την παιδικότητα στην ενηλικίωση, από την εξάρτηση στην αυτονόμηση. Τα όρια πολλές φορές είναι θολά και η διαχείριση αυτής της μετάβασης μοιάζει με σχοινοβασία για ολόκληρη την οικογένεια.

Παράλληλα, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ο νέος μπορεί να εμπλακεί σε παραβατική συμπεριφορά (π.χ. χρήση ουσιών), να έχει αυξημένο άγχος ή παρατεταμένες περιόδους μελαγχολίας, ενώ οι γονείς του να είναι στις αρχές ή να διανύουν τη μέση ηλικία με τα αντίστοιχα θέματα που αφορούν αυτήν την περίοδο.

Μέσα από την συμβουλευτική και ψυχοθεραπευτική διαδικασία, η οικογένεια και το άτομο ενισχύονται ώστε να διαχειριστούν αυτήν την περίοδο με τον καλύτερο για εκείνους τρόπο, ώστε το μεγάλωμα να είναι για όλους πηγή χαράς και υπερηφάνειας.

Τρίτη 14 Σεπτεμβρίου 2010

Το Υπέρτατο Ον μέσα από τα μάτια του ψυχαναλυτή

Π. Νικόλαος Λουδοβίκος
Ψυχανάλυση και Ορθόδοξη Θεολογία
εκδόσεις Αρμός, σ. 115, ευρώ 8



Το εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του πατέρα Νικόλαου Λουδοβίκου Ψυχανάλυση και Ορθόδοξη Θεολογία διαβάσαμε αυτές τις μέρες. Το βιβλίο συνίσταται σε μια ενότητα τεσσάρων κειμένων - τα τρία από αυτά αποτελούν κείμενα από διαλέξεις που έχει δώσει ο συγγραφέας του βιβλίου - που στόχο τους έχουν να συσχετίσουν κάποιες κεντρικές θεολογικές έννοιες με συγγενικές προς αυτές, κατά τη γνώμη του συγγραφέα, προβληματικές της ψυχανάλυσης και να καταστεί δυνατόν, μέσα από μια επιχειρηματολογία, την οποία προσωπικά βρήκαμε άκρως ενδιαφέρουσα, ν' αποκατασταθεί ένας δίαυλος επικοινωνίας ανάμεσα στους τόσο αφιστάμενους μεταξύ τους, φαινομενικά τουλάχιστον, χώρους της Θεολογίας και της Ψυχανάλυσης. Ο συγγραφέας του βιβλίου, άτομο ευρείας παιδείας και όσον αφορά τους τομείς της Ψυχολογίας και της Φιλοσοφίας, θα χρησιμοποιήσει ως κεντρικό μοχλό της επιχειρηματολογίας του τη διδασκαλία του Ζακ Λακάν (Jacques Lacan), η οποία τον έχει απασχολήσει κατά τις ώρες μελέτης της νεότητάς του, θα προσπαθήσει δε να φωτίσει «ψυχαναλυτικά», και όχι μόνον, τρεις κεντρικές έννοιες της πατερικής διδασκαλίας: την έννοια της επιθυμίας, της καθολικότητας και της εσχατολογίας.



Οσον αφορά την πρώτη από τις τρεις έννοιες, την επιθυμία: ο συγγραφέας ξεκινά ως μια αναδρομή στις κατευθυντήριες γραμμές τής νεωτερικότητας, όπως τούτη εκφράστηκε θεμελιακά ως λόγος του υποκειμένου. Περνώντας από την αξιολόγηση του έργου του Μπούμπερ (Buber) και του Λεβινάς (Levinas), όσον αφορά τη συνεισφορά τους σχετικά με το πρόβλημα της διυποκειμενικότητας, ο συγγραφέας εστιάζει σ' αυτόν καθεαυτόν τον σχηματισμό του υποκειμένου στον Lacan - σχηματισμός ο οποίος επιχειρείται μέσω της επιθυμίας. Το εσωτερικά διχασμένο υποκείμενο του Λακάν δεν είναι ξένο ως προς την υποκειμενοκεντρική σκέψη, αν και η ρήξη του γάλλου ψυχαναλυτή με τον Καρτέσιο είναι ξεκάθαρη: ας διαβάσουμε τον Καρτέσιο σαν ένα Εφιάλτη, θα πει ο Λακάν θεματοποιώντας το υποκείμενο ως κάτι που φέρει κεντρική σχάση.



Η επιθυμία αποτελεί έννοια -κεντρική κατηγορία της ψυχανάλυσης- κληρονομημένη από τον Φρόυντ (Freud). Ο Λακάν διαφοροποιείται ως προς τον Φρόυντ: η επιθυμία δεν συνιστά μονάχα ακραία εκδήλωση του ενστίκτου, μα επικοινωνιακό λόγο και όρο συγκρότησης του ανθρώπινου υποκειμένου· η επιθυμία απευθύνεται προς τον Αλλον και ως «επιθυμία του Αλλου» επιτρέπει μια διυποκειμενική συγκρότηση του υποκειμένου μέσω του Αλλου - σημείο κομβικό στη σκέψη του συγγραφέα μέσα από έναν προσανατολισμό που έρχεται ν' αγγίξει τις θεολογικές έννοιες της «περιχώρησης» και του «ομοουσίου». Ο συγγραφέας δεν διστάζει ν' ασκήσει, σ' αυτό το σημείο, κριτική στη «ναρκισσιστική», κατά τη γνώμη του, έννοια της δυτικής διυποκειμενικότητας, όπου «ο Αλλος δεν υπάρχει οντολογικά εντός μου, μα τον χρησιμοποιώ σε μια στιγμή και το θέμα μένει στο επίπεδο του φαντασιακού, στο στάδιο του καθρέφτη». Η επισήμανση πως στα όριά της «η ανθρώπινη επιθυμία δεν έχει αντικείμενο» (σ. 23), επιτρέπει στον συγγραφέα να μιλήσει «για μια καθαρή επιθυμητικότητα» (σ. 32), που τελικά μέσα από το λακανικό σχήμα μάς ανοίγει προς «το πατερικό σχήμα» της βλέψης προς την ενότητα - βλέψη τελικά του ανθρώπου προς τον ίδιο τον Θεό.



Σαν Κόλαση βλέπει ο συγγραφέας την απουσία του διαλόγου, την απουσία τού εσύ, μέσα στο οποίο καθρεφτίζεται μοναδικά το εγώ. «Λείπει ο τρόπος ν' αγαπηθώ, λείπει η επιθυμία του Αλλου. Αυτό είναι η Κόλαση» (σ. 35). Αν και τούτη η έννοια της Κόλασης διαφέρει από την Κόλαση», με την οποία έζησε το φαντασιακό του δυτικού ανθρώπου για αιώνες, ο πατέρας Νικόλαος Λουδοβίκος θα νεωτερίσει προχωρώντας σε μια τολμηρή συσχέτιση: Για τους Ελληνες ισχύει και αυτό: «Το ον είναι αντικειμενικό, αλλά εγώ υπάρχω και είμαι ζωντανός και εφίεμαι της πλήρους οντότητός μου και έχω μια επιθυμία ανώνυμη και μια κοινωνία χωρίς σκοπό. Ακριβώς γι' αυτό δυσκολευόμαστε να φτιάξουμε εδώ κράτος ευρωπαϊκό» (σ. 97). Προχωρώντας σ' έναν διαχωρισμό της ορθόδοξης πατερικής θεολογίας από τη δυτική, ο συγγραφέας υποστηρίζει πως το μυστήριο του Σταυρού του Χριστού συνιστά τελικά «αποδοχή της επιθυμίας του Αλλου» και το υπέρτατο τούτο νόημα επιτυγχάνεται τελικά στην Ορθόδοξη Θεολογία, σύμφωνα με την «υπόρρητη επιλόγη» του λακανικού σχήματος.



Δεν θα επεκταθούμε περισσότερο πάνω σ' αυτό. Θεωρώντας την προσπάθεια του πατέρα Νικολάου Λουδοβίκου εμπνευσμένη και καθώς ο συγγραφέας του σχολιαζόμενου βιβλίου επιχειρεί να δει την ψυχανάλυση με μια ματιά θεολογική, εμείς θα επιχειρήσουμε, σε πολύ περιορισμένο χώρο, να διανύσουμε την αντίστροφη διαδρομή, να διατυπώσουμε κάποιες σκέψεις πάνω στο θρησκεύεσθαι από σκοπιά ψυχαναλυτική.



Είναι μια αποδεκτή θέση στη νεότερη φιλοσοφία -σε πολλές στιγμές της τουλάχιστον- αυτή που εκφράζεται από την ακόλουθη πρόταση: ένας θεός που θα μπορούσε να γίνει γνωστός δεν θα ήταν θεός. Σύμφωνα μ' αυτό το δεδομένο, που υποδηλώνει εξάλλου και μια βαθιά θεολογική πραγματικότητα, θα λέγαμε πως ό,τι καλούμε Υπέρτατο Ον, αν θεωρήσουμε πως κάτι τέτοιο υπάρχει, παρουσιάζεται στον άνθρωπο μέσα από μια «ριζική απουσία». Τούτη η απουσία «του σώματος του θεού» από τα ανθρώπινα πράγματα -και δεν αναφερόμαστε φυσικά στο σώμα του Χριστού της θείας μετάληψης- καθιστά αναγκαία τη σύναψη -αποκατάσταση ίσως;- μιας «σχέσης» με ό,τι καλούμε θεό, σχέση για την οποία ο άνθρωπος είναι καθ' ολοκληρίαν υπεύθυνος. Η σχέση του ανθρώπου με το θείο δεν είναι θέμα της Εκκλησίας, αλλά υπόθεση εξαιρετικά εξατομικευμένη, αφορά τον καθένα από εμάς, καθώς σε κομβικά σημεία της ζωής μας όλοι θελήσαμε, πολλές φορές εναγώνια, να καθορίσουμε και ν' αποσαφηνίσουμε τούτη τη σχέση. Τη σχέση με το θεϊκό και με ό,τι μπορούμε να καλέσουμε Υπέρτατο Ον τη θέτουν οι ίδιοι οι άνθρωποι, την επιλέγουν και τη θέτουν οι άνθρωποι, μέσα από μία ολόκληρη συνάρτηση παραγόντων, και τούτη η στάση συνιστά επιλογή, με την ωριμότερη εκδοχή της έννοιας, καθώς ακόμα και η αθεΐα συνιστά ένα ενδεχόμενο τούτης της επιλογής.



Η θεϊκή πραγματικότητα δεν γίνεται «άμεσα» προσιτή στον άνθρωπο - σε τελική ανάλυση ο άνθρωπος επιλέγει ποιον θεό θέλει, είτε για φίλο είτε για τιμωρό, όντας «Αυτός» περιορισμένος στην αιώνια σιωπή Του. Προσωπικά πιστεύουμε πως η θρησκευτικότητα είναι σάρκα από τη σάρκα του ανθρώπινου πολιτισμού, μια σάρκα αξεχώριστη από τον αρχετυπικό και συμβολικό «σκελετό της» - το υπόβαθρο της ανθρώπινης ψυχής. Αυτή ακριβώς η θρησκευτικότητα είναι που μίλησε για «σωτηρία της ψυχής», μια διατύπωση που έγινε πρόξενος τεράστιων συνεπειών για τους ανθρώπους που την πίστεψαν, πολλές φορές και δυσβάσταχτων.



Παραμένει το ερώτημα, αν ο Χριστιανισμός είναι τελικά γενεσιουργός αιτία για ένα αξιοσημείωτο αίσθημα ενοχής που βαρύνει τη δυτική ανθρωπότητα, πράγμα που πίστευε ο Νίτσε (Nietzsche), ή αν τελικά ένα προϋπάρχον αίσθημα ενοχής, ένα αίσθημα συλλογικής ενοχής τής ανθρωπότητας -που εκφράστηκε εξάλλου και στην τραγωδία- βρήκε έδαφος και βλάστησε στον χριστιανισμό και στο δόγμα της Εκκλησίας. Αν ο δυτικός πολιτισμός, ο πολιτισμός της αισχύλειας Ορέστειας, είναι ενοχικός, τούτη η ενοχή, ακόμη κι αν δεν χαλκεύτηκε από τη θρησκεία, πάντως συντηρήθηκε από αυτήν και επιτάθηκε.



Οχι μόνο χρειάστηκε να ζήσει η ανθρωπότητα «τον Διαφωτισμό», μα έπρεπε τελικά να φτάσουμε στην αποψιλωμένη από θρησκευτικότητα μετανεωτερικότητα, ώστε να απομακρυνθεί από το προσκήνιο η απειλή τής Αιώνιας Καταδίκης. Κι εδώ έρχεται η συμβολή της Ψυχανάλυσης, που εκθέτει τους ασυνείδητους μηχανισμούς που χάλκευσαν τέτοιες κοσμοεικόνες -η Αποκάλυψη αποδεικνύεται αποκάλυψη των ανθρώπινων αδύτων- και που θέτει ως αίτημα την ειρήνευση της ανθρώπινης ψυχής και την τελική συμφιλίωση του ατόμου με τον εαυτό του και με τη βαθύτερη ψυχική του πραγματικότητα, μέσω απενοχοποίησης. Θεωρούμε την απενοχοποίηση του ατόμου κεφαλαιώδους σημασίας, ώστε να μπορέσει κανείς ν' αντιμετωπίσει την πραγματικότητα της όποιας πίστης απροκατάληπτα και μέσα από κριτική σκέψη. Ο Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ (Karl Gustav Jung), ο μεγάλος ψυχίατρος, ο οποίος καταγόταν από οικογένεια ιερέων, θεωρεί τη θανάτωση της κριτικής σκέψης «ύβρι απέναντι στο Αγιο Πνεύμα». Μήπως δεν συμπνέει με το πρόταγμα της σωτηρίας της ψυχής, η τελική απενοχοποίηση του ανθρώπου, η συμφιλίωση με τον βαθύτερό του εαυτό και η επιλογή της θρησκευτικότητάς του με τρόπο μη καταναγκαστικό και κατασταλτικό των βαθύτερων επιθυμιών του;



Από τη στιγμή που η Ψυχανάλυση θεματοποιεί τη libido, και τη σεξουαλική επιθυμία, ως μία από τις ορίζουσες του ανθρώπου, είναι δεδομένο και στην ψυχαναλυτική θεωρία και πρακτική πως η τελική επίτευξη της ολοκλήρωσης της προσωπικότητας δεν είναι δυνατή δίχως την ενσωμάτωση από το άτομο της σεξουαλικότητάς του και από την πλήρη αποδοχή τούτης της σεξουαλικότητας. Φανταζόμαστε έναν Θεό που θ' αποδέχεται την ανθρώπινη σεξουαλικότητα αλλά και δραστηριότητα, έναν Θεό που πέρα απ' οτιδήποτε άλλο θ' αναγνωρίζει στον άνθρωπο κάποιες «δεύτερες σκέψεις» -εφόσον αυτές είναι φυσιολογικές και υπαρκτές σε όλους ανεξαιρέτως-, έναν Θεό που θ' αγαπά «το σκοτεινό κομμάτι» του ανθρώπου, αντιμετωπίζοντάς τον ως ψυχοσωματική ολότητα και όχι ως καταπιεσμένη και φοβισμένη ύπαρξη.



Ο πατέρας Νικόλαος Λουδοβίκος μέσα από το βιβλίο του προάγει μια ιδιαίτερα πεφωτισμένη προσέγγιση της θεολογικής πραγματικότητας, η ένστασή μας όμως πάνω σε όλα αυτά είναι πως αυτή καθεαυτήν η χριστιανική θρησκεία ως διδασκαλία της Εκκλησίας και ως αυτό που ακολουθήθηκε ως πίστη από τους δυτικούς ανθρώπους, ουδέποτε υπήρξε πεφωτισμένη, αντιθέτως μέσα από τον κατασταλτικό, όσον αφορά τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων, και από τον περιοριστικό της χαρακτήρα, όσον αφορά τον κριτικό έλεγχο, απομάκρυνε τους ανθρώπους από το ουσιωδώς θρησκεύεσθαι, δίνοντας τελικά δικαιώματα για την κατασυκοφάντηση του φαινομένου της ανθρώπινης θρησκευτικότητας, ως δήθεν σκοταδιστικού, που μόνον τέτοιο δεν είναι.



Είναι δυνατόν η πραγματικότητα του «συλλογικού ασυνειδήτου» και των «αρχετύπων», τούτη η βαθιά συμβολική πραγματικότητα της ανθρώπινης ψυχής, μα και του ανθρώπινου πολιτισμού στο σύνολό του, μέσα από τα στόματα των σύγχρονων ταλαιπωρημένων, μα και υποψιασμένων ανθρώπων, να κάνει έκκληση, πατώντας στον διαφωτιστικό ψυχαναλυτικό λόγο, προς όλους τους σκεπτομένους ανθρώπους. Να ξανασκεφθούν το πρόβλημα της ανθρώπινης θρησκευτικότητας, με το αίτημα ενός Υπέρτατου Οντος που θα 'χει ως πρώτιστο σκοπό του να συμφιλιώνει τον άνθρωπο με τη βαθιά συμβολική του πραγματικότητα, ανοίγοντας τον δρόμο και για ένα ξαναδιάβασμα των ιερών κειμένων. Εναν Θεό που μπορούμε να τον δούμε, μέσα σε όλα τα άλλα, και ως «Θεό ψυχαναλυτή».

Από τον Δήμο Μαρουδή
http://www.enet.gr/

Τρίτη 7 Σεπτεμβρίου 2010

Κική Δημουλά περί μυαλού & ελπίδος..

Six steps to better parenting

1) Talk and listen to your children. Building good communication in families is important, not just parent to child, but also between mother and father.

2) Positive discipline. Encourage them in a positive way, with praise, not smacking them when they've done something wrong.

3) Respect your child's feelings, even if they have been voiced to hurt you.

4) Seek outside help. Every parent is in the same boat and needs help and advice. But also trust in yourself - no one knows your children better than you.

5) Befriend other parents, so you realise you are not on your own.

6) Enjoy family life. Don't get hung up on discipline, success or failure. Have fun with your children.

(Advice supplied by Eileen Hayes, parenting advisor with NSPCC)
http://www.bbc.co.uk/.

Παρασκευή 3 Σεπτεμβρίου 2010

Χόκινγκ: Δεν δημιούργησε ο Θεός το σύμπαν

Ο διάσημος Βρετανός αστροφυσικός υποστηρίζει στο νέο του πως το σύμπαν δεν είχε ανάγκη από «το χέρι του Θεού».

Το σύμπαν δεν είχε ανάγκη τον Θεό για να δημιουργηθεί, υποστηρίζει ο Βρετανός αστροφυσικός Στίβεν Χόκινγκ σε ένα νέο βιβλίο που πρόκειται να κυκλοφορήσει, σύμφωνα με αποσπάσματα που δημοσιεύονται σήμερα από την εφημερίδα «The Τimes».



«Το σύμπαν είχε ανάγκη από ένα δημιουργό; Όχι», απαντά ο διασημότερος βρετανός επιστήμονας. Το χέρι του Θεού δεν ήταν απαραίτητο για να δημιουργηθεί το σύμπαν, το οποίο σχηματίσθηκε από μόνο του, με τη λογική των νόμων της φυσικής, εξηγεί.



«Επειδή υπάρχει ο νόμος της βαρύτητας, το σύμπαν μπορεί να δημιουργηθεί από μόνο του, εκ του μηδενός. Η αυθόρμητη δημιουργία είναι ο λόγος για τον οποίο υπάρχει κάτι, για τον οποίο υπάρχει το σύμπαν, για τον οποίο υπάρχουμε εμείς», προσθέτει ο επιστήμονας.



«Δεν είναι απαραίτητο να επικαλούμαστε τον Θεό για να ενεργοποιήσει το σύμπαν», αποφαίνεται.



Με τη δήλωση αυτή ο Στίβεν Χόκινγκ αποστασιοποιείται από προηγούμενες δηλώσεις του, καθώς ως τώρα υποστήριζε πως το να θεωρούμε τον Θεό δημιουργό του σύμπαντος δεν είναι κάτι ασύμβατο με την επιστήμη.



Στο νέο βιβλίο του, που θα κυκλοφορήσει στις 9 Σεπτεμβρίου με τίτλο «Το Μεγάλο Σχέδιο» ("The Grand Design") και το οποίο έχει συγγράψει από κοινού με τον αμερικανό φυσικό Λέοναρντ Μλόντινοφ, αποδομεί τη θεωρία του Ισαάκ Νεύτωνα σύμφωνα με την οποία το σύμπαν δεν μπορεί να δημιουργήθηκε χωρίς το χέρι του Θεού.



Ο Χόκινγκ επικαλείται ιδιαίτερα την ανακάλυψη, το 1992, ενός πλανήτη σε τροχιά γύρω από ένα άστρο άλλο από τον Ήλιο. «Αυτό καθιστά τη σύμπτωση των συνθηκών μας (ένας μόνο Ήλιος και μια τέλεια απόσταση ανάμεσα στη Γη και τον Ήλιο) πολύ λιγότερο αξιοσημείωτη, πολύ λιγότερο πειστική ως απόδειξη ότι η Γη σχεδιάστηκε προσεκτικά με το συγκεκριμένο στόχο να μας ικανοποιεί, εμάς τους ανθρώπους», γράφει ο επιστήμονας.



Ο Στίβεν Χόκινγκ πάσχει από πλάγια μυοατροφική σκλήρυνση, μια εκφυλιστική παραλυτική νόσο που διαγνώσθηκε όταν ήταν 22 ετών. Μετακινείται με αναπηρική καρέκλα και επικοινωνεί μέσω υπολογιστή και φωνητικού συνθεσάιζερ.



www.kathimerini.gr με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ

Πέμπτη 2 Σεπτεμβρίου 2010

Η κρίση βλάπτει σοβαρά την υγεία

Δύσπνοια, τσιμπήματα στην καρδιά, ταχυκαρδία και εφίδρωση, πονοκέφαλοι, εκζέματα: είναι μερικά μόνο από τα συμπτώματα που προκαλεί η οικονομική κρίση. Παθολόγοι, δερματολόγοι και ψυχίατροι παρατηρούν αύξηση των ασθενών που καταφθάνουν στο ΕΣΥ, οι οποίοι σωματοποιούν το στρες με αποτέλεσμα να νιώθουν άρρωστοι.
Την ίδια ώρα, οι γιατροί στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο στο Δαφνί εκφράζουν την αγωνία τους, καθώς οι κλινικές τους έχουν μετατραπεί σε «πάρκινγκ» ηλικιωμένων που πάσχουν από άνοια, αλλά και σε άσυλο ανθρώπων με σοβαρά οικονομικά προβλήματα.
Στο Νοσοκομείο «Ανδρέας Συγγρός» παρατηρείται έξαρση που φτάνει το 5%- 8% σε εκείνες τις δερματικές παθήσεις που πυροδοτούνται σε περιόδους έντονου στρες. «Η προσέλευση των ασθενών με ενδογενή εκζέματα- για παράδειγμα νευροδερματίτιδα ή τοπική δερματίτιδα- αλλά και εκείνων που διαγιγνώσκονται με ψωρίαση, λεύκη και γηροειδή αλωπεκία έχει αυξηθεί στα εξωτερικά ιατρεία», λέει στα «ΝΕΑ» ο επίκουρος καθηγητής της Δερματολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Παναγιώτης Σταυρόπουλος.

Οταν οι δερματολόγοι παίρνουν ιστορικό και οι ασθενείς τους ανοίγονται, συχνά διαπιστώνουν πως πίσω από την επιδείνωση της πάθησης κρύβονται παράγοντες συναισθηματικής πίεσης. «Η οικονομική κρίση, ο κίνδυνος απόλυσης και η οικονομική δυσχέρεια είναι μερικοί από τους συχνότερους προβληματισμούς που αναφέρουν, αν και όχι οι μοναδικοί.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, εκτός από την τοπική θεραπεία, συστήνουμε ένα αντιισταμινικό ή ένα ήπιο ηρεμιστικό. Σε εκείνους τους ασθενείς που διαπιστώνουμε πως νιώθουν έντονο άγχος τούς συμβουλεύουμε με κομψό τρόπο να αναζητήσουν βοήθεια ώστε να ξεπεράσουν το στρες», προσθέτει ο κ. Σταυρόπουλος.



«Νιώθουν άρρωστοι»


Η ανησυχία και ο φόβος της ανεργίας οδηγούν αρκετούς Ελληνες και στις παθολογικές κλινικές. Μάλιστα, όπως παρατηρεί η παθολόγος κ. Ματίνα Παγώνη, οι άνθρωποι που καταφτάνουν με ψυχοσωματικά συμπτώματα στα εξωτερικά ιατρεία του Νοσοκομείου «Γ. Γεννηματάς» είναι κυρίως νέοι έως 45 ετών. «Νιώθουν άρρωστοι, όταν όμως τους παίρνουμε ιστορικό, τότε διαπιστώνουμε πως έχουν περάσει ή διανύουν μία δύσκολή περίοδο».



Ο αυχένας, οι ώμοι και το κεφάλι είναι τα σημεία του σώματος που συσσωρεύουν το άγχος, όπως τονίζουν οι επιστήμονες. Και αυτό, γιατί το στρες προκαλεί ένταση και η ψυχολογική αυτή κατάσταση κάνει τους ανθρώπους να σφίγγονται. Ετσι όμως, σύμφωνα με τον παθολόγο- κλινικό φαρμακολόγο κ. Αναστάσιο Σπαντιδέα, προκαλούνται σπασμοί στους μυς του αυχένα και στα αγγεία του κεφαλιού που έχουν ως επακόλουθο τον έντονο πόνο.



«Οι πονοκέφαλοι τάσεως, όπως λέγονται οι πονοκέφαλοι που πυροδοτούνται από την υπερένταση που νιώθει κανείς, είναι μία συνήθης παρενέργεια τους στρες, όπως και η σπαστική κολίτιδα. Η ανασφάλεια για το μέλλον, ωστόσο, πυροδοτεί και τις ενοχλήσεις στο στομάχι ή στην καρδιά ενώ συχνά ευθύνεται για το αίσθημα πνιγμού», προσθέτει ο κ. Σπαντιδέας.



Ψυχικές διαταραχές



Επιπλέον, οι λεγόμενες ήπιες ψυχικές διαταραχές, όπως είναι οι κρίσεις πανικού και η κατάθλιψη, ταλαιπωρούν ολοένα και περισσότερους Ελληνες. Σύμφωνα με τον ψυχίατρο κ. Δημήτρη Πλουμπίδη, ο χρόνος αναμονής για ραντεβού ξεπερνά τον ένα μήνα στα Κέντρα Ψυχικής Υγείας Βύρωνα και Καισαριανής όταν τον περασμένο Σεπτέμβριο ήταν κατά μέσο όρο μία εβδομάδα.



«Οι άνθρωποι αυτοί ωστόσο ανήκουν στην κατηγορία υψηλού κινδύνου για να εμφανίσουν σοβαρή νοσηρότητα. Γι΄ αυτό είναι απαραίτητο να δώσουμε έμφαση στην πρόληψη, ιδίως σε μία ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο για τον πληθυσμό», υπογράμμισε ο πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας κατά τη χθεσινή συνέντευξη Τύπου κ. Νίκος Τζαβάρας.



To Δαφνί έχει μετατραπεί σε «πάρκινγκ» ηλικιωμένων



Τα οικονομικά προβλήματα αναγκάζουν δεκάδες οικογένειες να αφήνουν τους ηλικιωμένους συγγενείς τους στο Δαφνί. Οπως τονίζει η ψυχίατρος κ. Ελένη Σιούτη, πρόκειται για ασθενείς που πάσχουν από Αλτσχάιμερ και άνοια και συνεπώς χρειάζονται εξειδικευμένη φροντίδα- είτε κατ΄ οίκον φροντιστή, είτε νοσηλεία σε ιδιωτική κλινική που όμως κοστίζει ακριβά.



Τα προβλήματα όμως δεν σταματούν εδώ: εκτός από τα 25 κρεβάτια, επιπλέον 15 ράντζα ανοίγουν σε κάθε εφημερία στο 10ο Ψυχιατρικό Τμήμα, αν και ειδικοί παραδέχονται πως περίπου οι μισοί ασθενείς δεν χρήζουν ψυχιατρικής περίθαλψης.



«Αρκετοί είναι άστεγοι που επικαλούνται ψυχιατρικά προβλήματα, με το πλέον σύνηθες την τάση αυτοκτονίας, προκειμένου να μείνουν στο νοσοκομείο», σημειώνει η κ. Σιούτη.
Πηγή : ΤΑ ΝΕΑ
Δημοσίευση: 16-7-2010

ΡΕΠΟΡΤΑΖ: Μάρθα Καϊτανίδη

Τετάρτη 1 Σεπτεμβρίου 2010

Ενοχοποιώντας το θύμα

http://www.kathimerini.gr/
Tης Ξενιας Κουναλακη
Την παρωχημένη άποψη ότι για τον βιασμό δεν φταίει ο θύτης, αλλά το θύμα διατυπώνει σε πρόσφατη συνέντευξή του στη ΝΕΤ ο ζωγράφος Κώστας Τσόκλης. Δεν καταλαβαίνω γιατί ο βιαστής είναι πιο κακός άνθρωπος από το κορίτσι, που ντύνεται προκλητικά, λέει. «Εγώ νομίζω ότι τη βία τη ζητάει η ίδια. Θέλει να τη βιάσουν. Δεν καταλαβαίνω γιατί η αστυνομία πιάνει τον άνθρωπο και τον βάζει μέσα και δεν βάζει εκείνη που τον προκαλεί. Αφού η φύση τον σπρώχνει να το κάνει αυτό. Εχω άλλες απόψεις για τα πράγματα, πώς να στο πω, δεν ξέρω. Κάθε φορά που γίνεται ένας βιασμός θα ήθελα να δω γιατί γίνεται. Ποιος έφταιξε από τους δύο; Ποιος είναι αλήθεια πιο ζωντανός άνθρωπος; Ο γερο-ηλίθιος που κάθεται σπίτι του και δεν έχει κανέναν ερωτισμό μέσα του; Ή εκείνος που ρισκάροντας την ίδια τη ζωή του, την ελευθερία του, βλέπει ένα πλάσμα σεξουαλικό και θέλει να το φιλήσει, να το αγκαλιάσει, να το σφίξει; Μα γιατί; Ποιος είναι ο πιο καλός; Η ζωή θα γινόταν πιο ενδιαφέρουσα με εκείνους τους ανέραστους που δεν συγκινούνται μπροστά στο φαινόμενο; Ή με εκείνους που το πάθος ξεχειλίζοντας τους κάνει να επιτεθούν; Αυτό που η φύση έπλασε προκλητικό, να το χαρείς, να το γευτείς. Είναι αναρχικές αυτές οι σκέψεις, το ξέρω, αλλά δεν είναι φυσικές;»,



Οχι, οι απόψεις αυτές δεν είναι ούτε φυσικές ούτε αναρχικές. Για την ακρίβεια σκόρπισαν αποτροπιασμό σε τηλεθεατές και χρήστες του Ιντερνετ, καθώς το επίμαχο απόσπασμα κυκλοφόρησε ευρέως και στο Youtube.



Οι μισογυνικές απόψεις του κύριου Τσόκλη επανέφεραν τον προβληματισμό κατά πόσον μπορεί και πρέπει κάποιος να διαχωρίζει την προσωπικότητα του δημιουργού από το έργο του. Πόσο απογοητευτικό είναι να στέκεσαι μπροστά σ’ έναν ενδιαφέροντα πίνακα, να ακούς ένα συναρπαστικό μουσικό έργο ή να παρακολουθείς μια μαγευτική ταινία και να σου έρχεται αυτόματα η εικόνα του καλλιτέχνη στο μυαλό να εκστομεί διάφορα χοντροκομμένα αποφθέγματα. Ή να σύρεται στα δικαστήρια για πράξεις που εμπίπτουν στον κοινό ποινικό κώδικα.



Είναι τα ίδια ερωτήματα που γεννήθηκαν στους λάτρεις του Πολωνού σκηνοθέτη, Ρομάν Πολάνσκι, όταν επανήλθε στο προσκήνιο η κατηγορία βιασμού ανήλικης, που εκκρεμεί σε βάρος του στις ΗΠΑ. Είναι ηθικολόγοι και εχθροί της τέχνης όσοι θέλησαν να τον δουν να δικάζεται σαν κοινός θνητός; Είναι πουριτανισμός και υποκρισία να ανατριχιάζεις στη σκέψη ότι ο σκηνοθέτης του τόσο αιχμηρού πολιτικά Ghostwriter βίασε ένα 14χρονο κοριτσάκι και θεωρητικοποίησε μάλιστα την ενέργειά του με το επιχείρημα ότι την είχε σπρώξει στο κρεβάτι του η μαμά της!



Και τέλος υπάρχει ισονομία, ίση μεταχείριση από τον νόμο για όλους τους πολίτες; Εξαρτάται. Αν είσαι Τσόκλης ή Πολάνσκι όταν βιάζεις (φραστικά ή κυριολεκτικά) είσαι ωραίος τύπος, ζωντανός... με αναρχικές απόψεις και ελαστική ηθική. Αν είσαι Αλβανός βιαστής ανήλικης σαπίζεις στη φυλακή και μάλιστα κακοπερνάς στα χέρια των συγκρατουμένων σου, καθώς παραδοσιακά οι βιαστές βρίσκονται στη χειρότερη ιεραρχικά «κοινωνική» θέση των σωφρονιστικών καταστημάτων.

Δευτέρα 30 Αυγούστου 2010

Μερικές σκέψεις για τη μοντέρνα οικογένεια και το μέλλον της

ΜΑΤΘΑΙΟΣ ΓΙΩΣΑΦΑΤ

Dr. Matthew Josafat, Ψυχίατρος-Παιδοψυχίατρος, τ. Διευθυντής Κλινικής Οικογενειακής Ψυχιατρικής Finchley Λονδίνου και του Κέντρου Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας Λονδίνου. Πρόεδρος Ελλην. Εταιρ. Ομαδ. Ανάλυσης και Οικογεν. Θεραπείας



*(Πρωτοδημοσιεύθηκε στο βιβλίο: «Η οικογένεια σε κρίση» εκδ.Ακρίτα, Αθήνα 2009).



Περίληψη

Ο άνθρωπος είναι βιολογικό, ψυχολογικό και κοινωνικό ον. Η βιολογική πλευρά και οι ψυχολογικές του ανάγκες δύσκολα αλλάζουν και απαιτούν αιώνες (δαρβινικής) εξέλιξης. Εκείνο που αλλάζει συνεχώς είναι οι κοινωνικές συνθήκες κατά τη διάρκεια της συνεχούς ιστορικής εξέλιξης της ανθρώπινης πολιτιστικής πορείας.



Μετά μιά σύντομη ιστορική αναδρομή στο θεσμό του γάμου, ερευνάται κατά πόσο ο θεσμός είναι πράγματι σε κρίση. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι γενικότερα ο γάμος και η οικογένεια είναι σήμερα κατά πολύ καλλίτερα. Οι σύγχρονες όμως κοινωνικές συνθήκες, μερικές από τις οποίες περιγράφονται, δημιουργούν μερικά πολύ έντονα προβλήματα στη σημερινή οικογένεια, κυρίως στην ανατροφή των παιδιών.



Η γενίκευση της εργασίας των γυναικών έξω από το σπίτι δημιούργησε μια «νεοεκτεταμένη» οικογένεια με σημαντικότατες συνέπειες για την ψυχολογική ανάπτυξη των παιδιών και παρεπόμενα φαινόμενα, ιδιαίτερα όταν τα παιδιά φθάνουν στην εφηβεία. Διαταραχές της αυτοεκτίμησης και δυσκολίες στη δημιουργία ουσιαστικών δεσμών με τους άλλους οδηγούν τους έφηβους σε μια παθολογική εσωστρέφεια (κατάθλιψη, απόπειρες αυτοκτονίας και άλλες ψυχολογικές διαταραχές) ή σε μια παθολογική εξωστρέφεια (αντικοινωνική επιθετικότητα, παραβατικότητα, αδιαφορία για το μέλλον κλπ). Τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και άλλες εξαρτήσεις κυμαίνονται μεταξύ αυτών των αντιδράσεων.



Κλείνοντας, ο συγγραφέας παρουσιάζει μερικές σκέψεις του για τις πιθανές άμεσες μελλοντικές εξελίξεις της οικογένειας, καθώς και κάποιες σχετικές προτάσεις του. Εγκέφαλος 2009, 46(4):164-169.



«Ένα μόνο πάθος υπάρχει που ικανοποιεί την ανάγκη του ανθρώπου


για την ενότητα με τον κόσμο και για την ταυτόχρονη απόκτηση μιας αίσθησης ακεραιότητας και ατομικότητας.


Το πάθος αυτό είναι η αγάπη».






Έριχ Φρομ, Ηυγιής κοινωνία, (μτφρ. Δ,Θεοδωρακάτος),


εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα 1973.



Μερικά βασικά ερωτήματα



Ακούγεται και γράφεται συχνά σήμερα ότι σύντομα επέρχετια στην εποχή μας ο θάνατος της οικογένειας. Υπάρχει τεράστιος αριθμός διαζυγίων (50% στον Δυτικό κόσμο, 27% στην Ελλάδα, ποσοστό συνεχώς ανερχόμενο), η μονογαμική σχέση δεν υπάρχει ούτε για τις περισσότερες γυναίκες, οι σύζυγοι δεν έχουν χρόνο για τη σχέση τους, ούτε για τα παιδιά τους. Οι οικογένειες δεν ενδιαφέρονται να μεγαλώσουν παιδιά κι ο μέσος όρος είναι ένα παιδί για κάθε οικογένεια (1,2 για την ακρίβεια). Πολλές γυναίκες δεν θέλουν καθόλου παιδιά κι αφοσιώνονται στην καριέρα τους. Άλλες δεν θέλουν να παντρευτούν και συχνά κάνουν ένα παιδί (για να εκπληρώσουν κάποια βιολογική ή άλλη ανάγκη τους) χωρίς να θέλουν να παντρευτούν τον πατέρα του. Σε πολλές χώρες (Αγγλία π.χ.) το ποσοστό φτάνει το 31%. Πάρα πολλά παιδιά της σύγχρονης οικογένειας παρουσιάζουν έντονα και συχνά ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα (νευρωτική κατάθλιψη, αίσθηση κενού, αδιαφορία για καριέρα, αδιαφορία για σχέσεις, εθισμό στο αλκοόλ ή τα ναρκωτικά) και μια μεγάλη γκάμα βίαιης και παραπτωματικής συμπεριφοράς.



Για πολλούς λοιπόν οι σημερινές ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες δεν ευνοούν πλέον την ύπαρξη αυτού του θεσμού, και έτσι σιγά σιγά αυτός οδηγείται σ' ένα μοιραίο τέλος. Άλλες απόψεις ισχυρίζονται ότι μεν αυτό το είδος του γάμου θα πεθάνει, αλλά θα βρεθούν άλλες μορφές οικογένειας πιο ταιριαστές με τις σημερινές συνθήκες (π.χ. τα κιμπούτζ που δοκιμάστηκαν στο Ισραήλ). Υπάρχουν άλλοι που λένε ότι απλώς η οικογένεια περνάει μια μεταβατική φάση, θα αναμορφωθεί, θα προσαρμοσθεί στις νέες συνθήκες και θα επιβιώσει ανανεωμένη, γιατί είναι μια βασική ανάγκη του ανθρώπου.



Μια πολύ σύντομη ιστορική αναδρομή



Ο άνθρωπος είναι αγελαίο ζώο σαν όλα σχεδόν α ανώτερα θηλαστικά κι έτσι, απ'ότι γνωρίζουμε, ζούσε πάντα σε κάποιας μορφής οικογένεια. Οι λόγοι που τον ώθησαν (αυτόν και τα άλλα θηλαστικά) σε δημιουργία οικογενειακών μορφών συλλογικής ζωής μπορούν να διαχωριστούν σε τρεις κατηγορίες:



1. Βιολογικοί λόγοι



Ο βασικότερος λόγος ύπαρξης κάθε ατόμου είναι, απ' ότι φαίνεται, η διαιώνιση του είδους. Όσο πιο ψηλά ανεβαίνουμε στην κλίμακα διαφοροποίησης των θηλαστικών, τόσο μεγαλύτερο χρόνο ανατροφής των απογόνων τους έχουμε. Το ανθρώπινο είδος παραμένει αβοήθητο μετά τη γέννησή του για πολλά χρόνια, και έτσι χρειάζεται απαραίτητα την παρουσία γονιού, συνηθέστατα της μητέρας, για την επιβίωση, ανατροφή και προστασία του.



Η γυναίκα είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιβιώσει χωρίς τη βοήθεια ενός αρσενικού-κυνηγού που θα φέρει τροφή σ'αυτήν και τα παιδιά της και θα τους προστατεύσει με τη δύναμή του (παλαιότερα μυϊκή, τώρα οικονομική κ.λ.π.) από τους εξωτερικούς κινδύνους. Για να ωθήσει τον άντρα σ'αυτή τη θέση βασικό ρόλο παίζει η σεξουαλικότητα - αλλά όχι μόνο. Είναι γνωστό ότι όλα τα θηλυκά θηλαστικά δεν έχουν οργασμό, δεν έχουν ευχαρίστηση από τη σεξουαλική πράξη. Έχουν οίστρο, μια περίοδο δηλαδή που οι ορμονικές επιταγές επιβάλλουν να δεχτούν το σεξ. Είναι επίσης γνωστό ότι οι περίοδοι οίστρου συχνά είναι πάρα πολύ αραιές (κάθε 1-2 χρόνια).



Στο ανθρώπινο είδος όμως η γυναίκα παίρνει ευχαρίστηση, έχει οργασμό και είναι διαθέσιμη για σεξουαλική επαφή όποτε το θελήσει. Αυτό οφείλεται, κατά την προσωπική μου άποψη (ίσως το έχουν πει κι άλλοι και να έκανα μια πλημμελή αναδίφηση της βιβλιογραφίας), σε μια γονιδιακή αλλαγή ώστε να προσαρμοσθεί με τη Δαρβινική έννοια και να έχει τη δυνατότητα για σεξ ανά πάσα στιγμή κι έτσι να μπορέσει να κρατήσει τον άντρα «στο σπίτι».



Η βαθμιαία αποκτημένη δυνατότητα ευχαρίστησης επέτεινε τις αλλαγές αυτές.



2. Κοινωνικοί λόγοι



Η ανάγκη επιβίωσης απέναντι σ'ένα εχθρικό περιβάλλον ανάγκασε τους ανθρώπους να δημιουργήσουν ομάδες, φυλές με κοινούς δεσμούς και αλληλοβοήθεια. Η ανάγκη όμως σεξουαλικής ικανοποίησης και η (ασυνείδητη) ανάγκη διαιώνισης του είδους (να μεταδώσει τα γονίδιά του που είναι η μόνη μορφή αθανασίας) δημιούργησαν μια κατάσταση όπου το ισχυρότερο αρσενικό είχε όλα τα θηλυκά της ομάδας, την καλύτερη τροφή κλπ). Αυτό είναι η κύρια μορφή οικογένειας στα περισσότερα ανώτερα θηλαστικά. Ο άνθρωπος όμως δημιούργησε τότε την πρώτη σοσιαλιστική επανάσταση απέναντι στο καπιταλιστικό μονοπωλιακό κατεστημένο του ισχυρού αρσενικού: Η επανάσταση με βίαιες (φόνος του πατέρα) ή άλλες διαδικασίες οδήγησε στη δημιουργία οικογένειας. Κάθε αρσενικός θα μπορούσε να έχει κι αυτός μια γυναίκα και να δημιουργεί τα δικά του παιδιά. Αυτό νομιμοποιήθηκε σιγά σιγά με τη δημιουργία παραδόσεων και νόμων (ου μοιχεύσεις, ουκ επιθυμήσεις τη γυναίκα του πλησίον σου κλπ).



Έτσι η δημιουργία οικογένειας έφερε μεγαλύτερη αρμονία στη φυλή και καλύτερη συνεργασία ισχυρών και αδυνάτων. Ήταν μια από τις πρώτες μορφές δημοκρατίας. Βέβαια, αυτή η σημαντική εξέλιξη έγινε, ως συνήθως, εις βάρος των γυναικών. Κι έτσι στην εποχή μας, τα τελευταία 50 χρόνια, έχουμε τη δεύτερη σημαντική επανάσταση του ανθρώπινου είδους, τη φεμινιστική! Η γυναίκα άρχισε να δουλεύει, να είναι οικονομικά ανεξάρτητη, να μπορεί να ελέγχει την αναπαραγωγική της λειτουργία (το «χάπι») και αυτό έφερε πάρα πολλά καλά στη σημερινή κοινωνία αλλά και προβλήματα, στα οποία θα αναφερθώ λίγο αργότερα.



3. Ψυχολογικοί λόγοι



Οι ψυχολογικοί λόγοι συνδέονται ασφαλώς και αλληλοεπηρεάζονται με τους κοινωνικούς και βιολογικούς, που αναφέρθηκαν παραπάνω.



Επειδή το ανθρώπινο βρέφος είναι απόλυτα εξαρτημένο για την επιβίωσή του από τη μητέρα του, υπάρχει η ανάγκη να κάνει δεσμό σωματοψυχικό με τη μητέρα αυτή (attachment). Σήμερα, γνωρίζουμε πάρα πολλά στοιχεία για τον δεσμό αυτό που είναι πολύπλοκος, αρχίζει από την ενδομήτρια ζωή και καταλήγει στην ενηλικίωση, περνώντας από πολλές φάσεις.



Δυσκολίες στη διάρκεια αυτών των φάσεων, και ιδιαίτερα στη διάρκεια του πρώτου χρόνου της ζωής, θα έχουν πολύ σημαντικές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου. Υπάρχουν βέβαια και πάρα πολλές άλλες ψυχολογικές παράμετροι, όπως π.χ. η παιδική σεξουαλικότητα, αλλά τόνισα κυρίως τη δημιουργία δεσμού γιατί αυτή έχει σημαντικότατο ρόλο στα προβλήματα της σημερινής οικογένειας.



Οι βιολογικοί λόγοι δεν μεταβάλλονται εύκολα. Υπάρχουν ασφαλώς γονιδιακές μεταβολές, αλλά παίρνουν χιλιάδες χρόνια. Το ίδιο περίπου αφορά και τους ψυχολογικούς λόγους, παρόλο που μερικοί μπορούν να προσαρμοστούν ευκολότερα, αλλά πάλι χρειάζονται χιλιάδες χρόνια.



Αυτοί που μεταβάλλονται συνεχώς, άλλοτε ταχύτερα άλλοτε λιγότερο, είναι οι κοινωνικοί παράγοντες. Ξεχωρίζω τους παράγοντες αυτούς σε δύο αδρές κατηγορίες, αυτούς που επηρεάζουν κυρίως την οικογένεια εσωτερικά και εκείνους που την επηρεάζουν εξωτερικά ή γενικότερα.



Θα εξετάσουμε τώρα πολύ περιληπτικά μερικούς από τους παράγοντες αυτούς, που επηρεάζουν καταλυτικά τη σημερινή οικογένεια και θα καθορίσουν την πορεία και το μέλλον της.



Παράγοντες που επηρεάζουν την εσωτερική ζωή της οικογένειας



Υπάρχουν έντονες αλλαγές στον γάμο, τις ερωτικές σχέσεις και την ανατροφή των παιδιών. Σε μέγιστο βαθμό οι αλλαγές αυτές οφείλονται στη φεμινιστική επανάσταση - τη δεύτερη μεγάλη κοινωνική επανάσταση στην ιστορία του ανθρώπου. Η απελευθέρωση της γυναίκας στον Δυτικό κόσμο επήλθε για οικονομικούς λόγους. Στον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο οι γυναίκες εργάστηκαν και συνέχισαν και μετά από αυτόν.



Η οικονομική ανεξαρτησία ήταν ο κύριος μοχλός που μετέτρεψε τη γυναίκα από ουσιαστικά υποτελή του άνδρα σε ισότιμο σύντροφο. Οι γυναίκες επιζητούν τώρα καριέρα, δεν θέλουν να κάνουν πολλά παιδιά, αρκετές φορές καθόλου. Η σχέση με τον άνδρα άλλαξε ριζικά. Παλιότερα σε αιτήσεις διαζυγίου ήταν 1 στις 20 περιπτώσεις που ζητούσε η γυναίκα διαζύγιο. Τώρα είναι 15-16 φορές στις 20.



Η γυναίκα επιζητεί μεγαλύτερη σεξουαλική ελευθερία και ικανοποίηση. Ο αριθμός των γυναικών που έχουν μία ή περισσότερες φορές εξωσυζυγικές σχέσεις κυμαίνονται από 20-70%, ανάλογα με τις χώρες και τις στατιστικές. (Το αντίστοιχο ποσοστό των ανδρών φτάνει το 90%, αλλά αυτό ήταν πάντα έτσι.).



Ο γάμος, ως θεσμός, έχει υποστεί σοβαρά πλήγματα. Λόγω της εργασίας και των δύο συντρόφων έχουν σπάνιες ευκαιρίες και λίγο χρόνο να είναι μαζί και να σφυρηλατήσουν σιγά σιγά μια πιο ολοκληρωμένη σχέση.



Επειδή τα άτομα, και ιδίως οι γυναίκες, ζητούν μια καλύτερη ποιότητα σχέσης, όταν δεν τη βρίσκουν καταφεύγουν εύκολα στο διαζύγιο. Οι νέες κοπέλες είναι συνήθως πιο κυριαρχικές σήμερα απέναντι στους νέους (ακόμη και στην πάλαι ποτέ ανδροκρατική Ελλάδα), κι αυτό δημιουργεί πολλά προβλήματα στις σχέσεις. Οι νέοι έχουν αναπτύξει αμυντικά μια αδιαφορία για το σεξ και αντιμετωπίζουν συχνά προβλήματα όπως ανικανότητα.



Συχνά, παρά τη μεγάλη σεξουαλική ελευθερία, πάρα πολλοί νέοι και πάρα πολλές νέες είναι μόνοι και νιώθουν μοναξιά. Οι επαφές γίνονται σχετικά απρόσωπα μέσω του Internet, αλλά μου έχει κάνει εντύπωση ότι συχνά μιλούν πολύ στο Διαδίκτυο αλλά αποφεύγουν να συναντηθούν.



Το κύριο όμως πρόβλημα για μένα είναι η ανατροφή των παιδιών. Πρώτα είχαμε την εκτεταμένη οικογένεια με κύριο πρόσωπο τη μητέρα, αλλά και τον πατέρα, τους συγγενείς, τη γειτονιά. Τώρα η οικογένεια αυτή τείνει να εκλείψει στις μεγάλες πόλεις. Μεταβήκαμε, στην πυρηνική οικογένεια (συνήθως μητέρα-πατέρας κι ένα παιδί, σπανιότερα δύο). Αυτό έχει μειονεκτήματα πολλά, αλλά έγινε πολύ χειρότερο από την ανάγκη να έχουμε άλλα πρόσωπα να φροντίζουν το παιδί λόγω της εργασίας της μητέρας. Τα πρόσωπα αυτά είναι συχνά άλλης εθνικότητας και πολλές φορές αλλάζουν. Έτσι έχουμε σήμερα μια καινούργια μορφή οικογένειας, την οποία ονομάζω «νέο-εκτεταμένη», όπου γονείς, η εναλλασσόμενη βοηθός (πολλές φορές μία το πρωί και άλλη το απόγευμα), σπανιότερα κάποιες ώρες με γιαγιά και παππού, όταν υπάρχουν και είναι διαθέσιμοι, αποτελούν μια ετερόκλητη «οικογένεια» με διαφορετικές συμπεριφορές προς το παιδί. Το παιδί όμως χρειάζεται ένα πρόσωπο με την ίδια γλώσσα, φωνή, τρόπο χειρισμού, μυρωδιά, δέρμα κ.λ.π. ώστε να μπορέσει να δημιουργήσει δεσμό που θα αποτελεί τη βάση της κατοπινής του ασφάλειας.



Τα σημερινά παιδιά σ'ένα μεγάλο ποσοστό δεν δημιουργούν αυτόν τον ασφαλή δεσμό με αποτέλεσμα να υπάρχει ένα ψυχικό κενό μέσα τους, που τα δυσκολεύει να κάνουν ουσιαστικές σχέσεις-δεσμούς με άλλους ανθρώπους. Άλλα παιδιά αποσύρονται και προσπαθούν να καλύψουν το κενό με ουσίες (αλκοόλ-φαγητό-ναρκωτικά) και άλλα επιζητούν μια συνεχή διέγερση που τη βρίσκουν συχνά στη βία και στην παραπτωματική συμπεριφορά.



Ο πατέρας, που ενδιαφέρεται σήμερα περισσότερο για τα παιδιά του, όταν παίρνει διαζύγιο ενδιαφέρεται πολύ λιγότερο γιατί κατά κανόνα ξαναπαντρεύεται και έχει άλλα παιδιά.



Έτσι έχουμε σήμερα:



Μονογονεϊκές οικογένειες που συνήθως αποτελούνται από τη μητέρα και ένα-δύο παιδιά, αλλά και

Πολυγονεϊκές οικογένειες όπου διαζύγια και δεύτεροι ή και τρίτοι γάμοι δημιουργούν ένα «συνονθύλευμα» οικογενειακό. Τα παιδιά έχουν ένα φυσικό πατέρα, ένα «νέο πατέρα» από τον καινούργιο γάμο της μητέρας και συχνά κι έναν ακόμη «νεότερο πατέρα» από τον δεύτερο γάμο της. Αυτό είναι πολύ συνηθισμένο στο εξωτερικό, αλλά αυξάνεται ταχύτατα και στη χώρα μας.

Υπάρχει εδώ και ένα άλλο «μπέρδεμα» με τις αδελφικές σχέσεις. Γνήσια αδέλφια, αδέλφια που έφερε ο πατέρας από τον προηγούμενο γάμο, αδέλφια από τον καινούργιο γάμο (ετεροθαλή). Υπάρχουν προβλήματα έντονα για το ποια είναι η θέση του κάθε παιδιού στην καινούργια, ανασυστημένη οικογένεια. Σε πολλές έρευνες (και μία εκτεταμένη που είχαμε κάνει στην κλινική μου - Κέντρο Οικογενειακής Ψυχιατρικής) στο Λονδίνο, περίπου 80% των παιδιών που προσέρχονταν στην κλινική ήταν παιδιά από διαζευγμένα ζευγάρια. Αλλά και για τους γονείς υπάρχουν περαιτέρω προβλήματα: π.χ. ποιος είναι ο ρόλος του πατέρα απέναντι στα παιδιά του προηγούμενου γάμου της νέας του γυναίκας και αντίστροφα. Τα προβλήματα αυτά επιτείνονται όταν έχουμε πολυεθνικές οικογένειες, γάμους μεταξύ ατόμων διαφορετικής φυλής, χρώματος, κουλτούρας και θρησκείας. Αυξάνονται ταχύτατα και στην Ελλάδα όπου ήδη το 10% του πληθυσμού είναι μετανάστες. Τα προβλήματα δεν είναι τόσο μεταξύ του ζευγαριού, αλλά αφορούν κυρίως τα παιδιά ου αντιμετωπίζουν προβλήματα στο σχολείο. (Πολλά τέτοια παιδιά δεν είναι εύκολα αποδεκτά από άλλα παιδιά που ανήκουν π.χ. σε μια φυλή. Παιδιά από λευκό και μαύρο γονιό δεν είναι αποδεκτά ούτε από τα μαύρα ούτε από τα λευκά παιδιά. Το ίδιο όσον αφορά θρησκεία, κουλτούρα κ.λ.π.).



Η ανατροφή αυτών των παιδιών συχνά είναι πολύ δύσκολη, γιατί είναι πολύ δύσκολο για κάθε γονιό να ξυφύγει από τους εσωτερικούς περιορισμούς (συχνά ασυνείδητους) που έχει από τη δική του ανατροφή.



Τα προβλήματα αυτά είναι έντονα στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης που βίωσαν το μεταναστευτικό ρεύμα νωρίτερα, αλλά είναι σίγουρο ότι πολύ σύντομα θα εμφανιστούν και στη χώρα μας. Συνήθως τα προβλήματα γίνονται έντονα στα παιδιά, που βιώνουν ένα συγκεχυμένο ρόλο κι έννοια ταυτότητας. Που ανήκουν; Στη χώρα των γονιών τους; Στην καινούργια χώρα όπου γεννήθηκαν;



Στις μεταναστευτικές οικογένειες τα προβλήματα γίνονται έντονα στη δεύτερη αυτή γενιά των παιδιών, που γεννήθηκαν π.χ. στην Ελλάδα, αλλά δεν είναι εύκολα αποδεκτά στο σχολείο και στη δουλειά - ανήκουν συνήθως και σε μια κατώτερη οικονομικά τάξη. Αυτό δημιουργεί συχνά θυμό με τους γονείς τους, με τον εαυτό τους, αλλά κυρίως με τη νέα πατρίδα τους. Αυτό οδηγεί σε αυξημένη χρήση ουσιών και επιθετικότητα (π.χ. τα παιδιά των προαστίων του Παρισιού, οι εξεγέρσεις στις διάφορες πόλεις της Αγγλίας κ.λ.π.). Συχνά ως αδιέξοδο αυτά τα παιδιά στρέφονται προς τη θρησκεία, ιδιαίτερα οι μουσουλμάνοι, μόνο που αυτό συνδυάζεται μερικές φορές με φανατισμό, εγκληματική και τρομοκρατική συμπεριφορά και εξεγέρσεις.



Εξωτερικοί παράγοντες (κοινωνικοί) που επηρεάζουν την οικογένεια



Όπως τόνισα και παραπάνω, όλοι οι παράγοντες αλληλοδιαπλέκονται. Θα ξεχωρίσω δύο τρεις από αυτούς που τους θεωρώ πολύ σημαντικούς.



1. Τηλεόραση



Είναι τεράστια, ως γνωστόν, η επίδραση της τηλεόρασης στη σημερινή κοινωνία σ'όλους τους τομείς. Οι άνθρωποι ζουν μια «δεύτερη ζωή» μέσα από την τηλεόραση με πολλά θετικά και αρνητικά στοιχεία που δεν θα αναλύσω εδώ.



Ένα είναι βέβαιο: Για ένα πολύ μεγάλο αριθμό παιδιών η τηλεόραση είναι συχνά μια δεύτερη οικογένεια, που τα επηρεάζει σημαντικότατα στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους.



Ζούμε σ'έναν εικονικό κόσμο όπου είναι δύσκολο για τα παιδιά να ξεχωρίσουν τι είναι πραγματικό. Η βία είναι, ίσως, το σημαντικότερο πρόβλημα και, κατά την άποψή μου, όχι μόνο η βία των κινηματογραφικών ταινιών και των τηλεοπτικών σειρών, αλλά η πραγματική βία των ειδήσεων, τις οποίες βλέπουν όλα τα παιδιά και οι έφηβοι.



Ένα θετικό στοιχείο της τηλεόρασης είναι ότι οι γονείς ενημερώνονται για τις γνώσεις μας γύρω από τα ψυχολογικά θέματα και την ανατροφή των παιδιών. Δυστυχώς, όμως, οι συνηθισμένοι παρουσιαστές είναι ακατάλληλοι, και ο κόσμος μπερδεύεται και αδυνατεί να ξεχωρίσει τι είναι σωστό και τι όχι, βλέποντας και ακούγοντας συχνά αντιφατικές απόψεις και γνώσεις από αυτοδιοριζόμενους ειδικούς («σύμβουλοι» ψυχικής υγείας, γάμου, οικογένειας κ.λ.π.).



Η κατάρρευση των ιδεολογικών συστημάτων δημιούργησε σε όλους, αλλά ιδιαίτερα στη νεολαία, ένα ιδεολογικό κενό. Δεν υπάρχει ένα σύστημα ηθικών αξιών για να ρυθμίσουν τη ζωή τους. Η κοινωνική ζωή, όπου το άτομο βιώνει τη ζωή του μαζί με άλλους, έχει μειωθεί σημαντικά. Είναι η εποχή μιας εγωκεντρικής αντίληψης του κόσμου, όπου ο καταναλωτισμός (που ενισχύεται με διαφημίσεις κ.λ.π. από το καπιταλιστικό σύστημα) οδηγεί σε έναν υλικό «ψευδοευδαιμονισμό» χωρίς ουσιαστική απόλαυση της ζωής. Η πολιτική απωθεί τους νέους γατί είναι ψεύτικη, ξύλινη, αποπροσανατολιστική κι εξυπηρετεί κατά κανόνα τα συμφέροντα ορισμένων ομάδων. Το θρησκευτικό αίσθημα έχει κι αυτό καταρρεύσει και γίνεται ακόμη χειρότερο από τον τρόπο που πολιτεύονται η Εκκλησία και οι εκπρόσωποί της.



Η πολιτική απάθεια δημιουργεί φόβο στους πολίτες και ιδιαίτερα στους νέους. Η αντιπαράθεση Ανατολής-Δύσης με θρησκευτικό επικάλυμμα έχει δημιουργήσει την τρομοκρατία που σήμερα είναι άκρως επικίνδυνη λόγω και της πρόσβασης τρομοκρατικών ομάδων σε όπλα επικίνδυνα υψηλής τεχνολογίας. Ο πυρηνικός κίνδυνος που τρομοκράτησε τις αμέσως προηγούμενες γενιές υπάρχει και σήμερα από την τρομοκρατία ή και από ανεξέλεγκτα κράτη όπως η Β.Κορέα. Βέβαια και ο Δυτικός κόσμος έχει εμπλακεί σε πόλεμους συχνά άδικους και για όλους απροκάλυπτου συμφέροντος, όπως στο Ιράκ.



Το μέλλον της οικογένειας



Ανέφερα τηλεγραφικά μερικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη σημερινή οικογένεια και τείνουν να δημιουργήσουν μια εικόνα πιθανώνς διάλυσής της.



Είναι δύσκολο να κάνει κανείς μελλοντολογικές προβλέψεις. Θα περιορισθώ σε μερικές καθαρά προσωπικές απόψεις. Πιστεύω ότι οι βιολογικοί παράγοντες είναι εξαιρετικά ισχυροί κι έτσι τα δύο φύλα πάντα θα πλησιάζουν το ένα το άλλο. Βέβαια δεν είναι απαραίτητο να κάνουν οικογένεια. Οι ψυχολογικοί λόγοι είναι αυτοί που θα διατηρήσουν την οικογένεια. Ο άνθρωπος μεγαλώνει και δημιουργεί έντονο δεσμό με τη μητέρα κι αργότερα με όλη την οικογένεια και τείνει να το επαναβιώσει όταν μεγαλώνει. Η ανατροφή των παιδιών φαίνεται να γίνεται καλύτερα σε μια οικογένεια, παρόλο που υπήρξαν κι άλλες μορφές (π.χ. αρχαία Σπάρτη, κιμπούτζ στο Ισραήλ).



Οι κοινωνικές συνθήκες της σύγχρονης εποχής ωθούν στη δημιουργία οικογένειας. Ο καταναλωτισμός που ωθεί σε εργασία πολύωρη άνδρες και γυναίκες, η έλλειψη κοινωνικού ιστού και κοινωνικής ζωής με απότοκο το κλείσιμο και την εγωκεντρικότητα προκαλούν ένα αίσθημα ψυχικής ερημιάς. Το μόνο μέρος όπου ο άνθρωπος νιώθει ασφαλής και σημαντικός είναι μέσα στην οικογένεια και στις σχέσεις που δημιουργεί εκεί.



Η παγκοσμιοποίηση και η κοινωνία της πληροφορικής μας έδωσαν και θα μας δώσουν πολλά, αλλά επέτειναν το αίσθημα μοναξιάς κι ασημαντότητας του κάθε ατόμου, ιδιαίτερα στους μεγάλους αστικούς χώρους όπου ζει σήμερα το 70% περίπου του συνολικού πληθυσμού. Ο φόβος του θανάτου και ο φόβος του AIDS μας κάνουν να θέλουμε να έχουμε μια μόνιμη σχέση για να τους αντιμετωπίσουμε από κοινού - όπως όταν είμαστε παιδιά.



Συμπερασματικά πιστεύω ότι η οικογένεια θα συνεχίσει να υπάρχει για το προβλέψιμο μέλλον, παρά τις δυσκολίες και τη σύγχυση σήμερα. Θα υπάρξουν πιθανώς κάποιες σημαντικές αλλαγές. Ίσως ο γάμος να μην είναι ισόβιος, αλλά για καθορισμένο διάστημα (έως ότου μεγαλώσουν τα παιδιά) και μετά να είναι δυνητικά ανανεώσιμος. Πιστεύω ότι η μονογαμικότητα θα υποστεί μια φυσιολογική έκλειψη. Ο άνθρωπος θα μπορεί να έχει μια σταθερή οικογένεια και κατά καιρούς κι άλλες σχέσεις. Αυτό, βέβαια, δημιουργεί προβλήματα γιατί και σήμερα αυτό συμβαίνει χωρίς να ομολογείται. Υψηλότατο ποσοστό ανδρών έχουν μία ή περισσότερες εξωσυζυγικές σχέσεις και αυξανόμενο ποσοστό γυναικών το ίδιο. Η κατάσταση αυτή νομίζω ότι θα γίνει φανερή και θα είναι κομμάτι της οικογενειακής ζωής για όσους το έχουν ανάγκη. Κι από το ποσοστό π.χ. των ανδρών (που είναι με βάση διεθνείς στατιστικές πάνω από 90%) φαίνεται ότι η ανάγκη αυτή είναι φυσιολογική και γι'αυτό υπάρχει σχεδόν σε όλα τα θηλαστικά, ακόμη και στα λίγα είδη που δημιουργούν ζευγάρια.



Πιστεύω ότι το Διαδίκτυο θα αποτελέσει, ίσως, τον πιο σημαντικό τρόπο για να βρίσκει κανείς συντρόφους. Και σήμερα το ποσοστό στο εξωτερικό είναι πολύ μεγάλο κι αυξάνεται συνεχώς και στην Ελλάδα. Θα βελτιωθούν, ίσως, οι συνθήκες κάτω από τις οποίες θα γίνεται αυτό.



Επίλογος



Ανέφερα πολύ περιληπτικά πως βλέπουμε όλοι σήμερα τον γάμο και τη μοντέρνα οικογένεια. Πιστεύω όμως ότι ο σωστός γάμος και η σωστή οικογένεια παραμένουν και θα παραμείνουν ο μόνος τρόπος για τους περισσότερους ανθρώπους για να είναι όσο είναι δυνατόν ευτυχέστεροι. Είναι ο μόνος τρόπος ολοκλήρωσης της ψυχικής και σωματικής υγείας του ατόμου. Δυστυχώς, ο γάμος και η οικογένεια παρουσιάζουν εγγενώς πολλά προβλήματα, που έχουν σχέση με τις πρώιμες εμπειρίες του ατόμου μέσα στην οικογένειά του.



Γι'αυτό πιστεύω ότι θα πρέπει να υπάρχουν «μαθήματα ζωής» στα σχολεία και σχολές γονέων γι'αυτούς που πρόκειται να παντρευτούν. Το λέω χρόνια αυτό, φαίνεται ουτοπικό, αλλά είμαι βέβαιος ότι θα γίνει. Θα είναι μία από τις ουσιαστικότερες αλλαγές που θα υπάρξουν στο μέλλον με ανυπολόγιστο όφελος για τον άνθρωπο σε ψυχικό και κοινωνικό επίπεδο.



Γι'αυτό δίνει δυσκολίες, διάφορες δοκιμασίες, για να ασκηθούν στην υπομονή οι άνθρωποι.


Η υπομονή ξεκινά από την αγάπη. Για να υπομείνεις τον άλλον, πρέπει να τον πονέσεις.


Και βλέπω πως με την υπομονή σώζεται η οικογένεια»






Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου, Λόγοι Δ', Οικογενειακή ζωή,


εκδ. Ιερόν Ησυχαστήριον «Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος».


Σουρωτή Θεσσαλονίκης 2005, σελ. 49

Παρασκευή 27 Αυγούστου 2010

Πιο σκληρά ή πιο συναισθηματικά;

 "Τα αγόρια είναι σκληρά". "Τα αγόρια δεν κλαίνε".


Νέα επιστημονικά δεδομένα ανατρέπουν τα κλισέ.
Τα αγόρια είναι πιο σκληρά από τα κορίτσια. Αυτό λέει η κοινή λογική. Ανέκαθεν ο άνδρας ως κυνηγός και προστάτης της οικογενείας έπρεπε να είναι δυνατός και σκληραγωγημένος. Γι’ αυτό και μέχρι σήμερα θεωρούμε ότι ανήκει στο «ισχυρό» φύλο. Ωστόσο, νεότερα επιστημονικά δεδομένα ανατρέπουν αυτή την άποψη. Πολλοί ειδικοί ισχυρίζονται ότι ένα αγόρι από πολλές απόψεις είναι πολύ πιο εύθραυστο από την αδερφούλα του!



Πιο ανθεκτικά τα κορίτσια

Οι διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα ξεκινούν ήδη από την ενδομήτριο ζωή και συνεχίζουν μέχρι τα γεράματα, εξηγούν οι ειδικοί. Οι γυναίκες αποδεικνύεται ότι αντέχουν στη φθορά του χρόνου, γι’ αυτό και ζουν κατά μέσο όρο εφτά χρόνια περισσότερο από τους άνδρες. Ήδη από τιςπρώτες εβδομάδες της ζωής τους, φαίνεται ότι τα κορίτσια αναπτύσσονται με πιο γοργούς ρυθμούς, ενώ τα αγόρια ακολουθούν και είναι αποδεδειγμένα πιο επιρρεπή σε αναπτυξιακά προβλήματα όπως η δυσλεξία και η υπερκινητικότητα. Για αυτό και οι ειδικοί επισημαίνουν ότι μια αυστηρή διαπαιδαγώγηση είναι πιθανό, αντί να τα σκληραγωγήσει, να επιτείνει τις αδυναμίες τους. Αυτό που έχουν ανάγκη τα αγοράκια - όπως άλλωστε και κάθε παιδί - είναι η προσοχή και η φροντίδα των γονιών τους ώστε να ξεπεράσουν τις αδυναμίες τους.

Παρότι αυτή η...αιρετική άποψη προκαλεί δικαιολογημένη έκπληξη, μια και έχουμε μάθει να θεωρούμε ότι οι άνδρες είναι - ή πρέπει να είναι - δυνατοί και σκληροί, η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν πλέον επιστημονικά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι το «ισχυρό» φύλο τελικά είναι πολύ πιο εύθραυστο από όσα φανταζόμαστε. Σύμφωνα με την έρευνα του ψυχιάτρου Sebastian Kraemer που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην έγκυρη επιθεώρηση British Medical Journal, κατά τη διάρκεια της βιολογικής ανάπτυξης των δύο φύλων, τα αγοράκια είναι ένα βήμα πίσω από τα κοριτσάκια. Μάλιστα, σύμφωνα με τον κ. Sebastian Kraemer, η ανατροφή των αγοριών παίζει καθοριστικό ρόλο, επειδή μπορεί είτε να επιδεινώσει είτε να αναπληρώσει το βιολογικό «έλλειμμα» της φύσης.



Ο πρώτες «διακρίσεις»

Ήδη από τη στιγμή της σύλληψης έχει παρατηρηθεί ότι παρότι συλλαμβάνονται περισσότερα άρρενα έμβρυα από ότι θήλεα (γεγονός που αποδίδεται στο ότι τα σπερματοζωάρια που μεταφέρουν το χρωμόσωμα Υ είναι πιο γρήγορα και πιο επιθετικά από εκείνα που μεταφέρουν το χρωμόσωμα Χ) εντούτοις γεννιούνται περισσότερα κοριτσάκια από ότι αγοράκια. Θεωρείται λοιπόν ότι τα άρρενα έμβρυα επηρεάζονται περισσότερο από τις καταστάσεις στρες της μητέρας, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι είναι πιο ευπαθή. Η ευαισθησία των αρρένων εμβρύων φαίνεται και από το ότι στατιστικά παρουσιάζουν πιο συχνά προγεννητικά νοσήματα (π.χ. συγγενείς ανωμαλίες χρωμοσωμικές διαταραχές) σε σύγκριση με τα θήλεα έμβρυα.



Τα κοριτσάκια… βιάζονται

Ένα νεογέννητο κοριτσάκι είναι το «βιολογικό ισοδύναμο» ενός αγοριού 4-6 εβδομάδων. Από τις πρώτες εβδομάδες της ζωής τους μέχρι την ηλικία των 18 μηνών - 2 ετών φαίνεται ότι τα κοριτσάκια ακολουθούν πιο γρήγορους ρυθμούς ανάπτυξης. Συχνά κάνουν τα πρώτα τους βήματα και λένε τις πρώτες τους λέξεις πιο γρήγορα σε σύγκριση με τα αγόρια. Τα περισσότερα παιδιά περπατούν μεταξύ του 10ου και του 14ου μήνα. Ωστόσο συχνά τα κοριτσάκια τα καταφέρνουν χωρίς βοήθεια, γύρω στο 10ο-12ο μήνα, ενώ τα αγοράκια στέκονται στα πόδια τους γύρω στον 13ο -14° μήνα. Επίσης τα περισσότερα κοριτσάκια μιλούν γύρω στον 11ο μήνα, ενώ τα αγοράκια συνήθως λένε τις πρώτες λέξεις τους μετά το 14ο μήνα.



Επιρρεπή σε αναπτυξιακά προβλήματα

Δεν είναι όμως μόνο στο περπάτημα και στην ομιλία που τα δύο φύλα διαφέρουν (να σημειωθεί ότι αναφερόμαστε σε τάσεις και όχι σε μεμονωμένες περιπτώσεις). Φαίνεται ότι τα αγόρια παρουσιάζουν αναπτυξιακές διαταραχές (δυσλεξία, αυτισμό, υπερκινητικότητα, τραύλισμα κ.τ.λ.) 3-4 φορές πιο συχνά από τα κορίτσια. Σύμφωνα με τους ειδικούς αυτή η διαφορά οφείλεται στο ότι ο ανδρικός εγκέφαλος αργεί να ωριμάσει. Εξηγούν ότι κατά τη διάρκεια της κύησης αναπτύσσονται όλα τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου. Ωστόσο οι μεταξύ τους συνδέσεις επιτελούνται μετά τη γέννηση και σχετίζονται άμεσα με τα εξωτερικά ερεθίσματα που δέχεται ο εγκέφαλος τα πρώτα 3-4 χρόνια της ζωής του παιδιού. Έχει παρατηρηθεί ότι στα αγοράκια υπάρχει μια μικρή καθυστέρηση όσον αφορά στην ωρίμανση του εγκεφάλου γεγονός που σημαίνει ότι παραμένουν για περισσότερο χρόνο εκτεθειμένα στα εξωτερικά ερεθίσματα, θετικά ή βλαπτικά. Κατά συνέπεια είναι πιο ευάλωτα σε αναπτυξιακές διαταραχές.

Καθώς περνούν τα χρόνια πάντως ο εγκέφαλος των αγοριών ωριμάζει και θωρακίζεται επαρκώς. Συχνά μάλιστα στα σχολικά τεστ μετά την ηλικία των πέντε, τα αγόρια επιτυγχάνουν υψηλότερα σκορ σε σύγκριση με τα κορίτσια Έχει παρατηρηθεί ότι αποδίδουν καλύτερα σε τεστ που σχετίζονται με τα μαθηματικά, τις πρακτικές δεξιότητες, την αντίληψη του χώρου και τον προσανατολισμό, το διάβασμα ενός χάρτη, το πέταγμα μια μπάλας, το σκάκι και την αρχιτεκτονική.

Τα κορίτσια από την άλλη πλευρά, φαίνεται ότι υπερέχουν στα γλωσσικά τεστ, αλλά και στην ικανότητά τους να αντιλαμβάνονται και να εκφράζουν τα συναισθήματά τους. Αντιθέτως τα αγόρια φαίνεται ότι συχνά νιώθουν περίεργα και άβολα όταν βιώνουν έντονα συναισθήματα και μοιάζει σαν το λεξιλόγιο τους να στερείται των κατάλληλων όρων ώστε να περιγράφουν πως νιώθουν.



Πιο σκληρά ή πιο συναισθηματικά;

Τα κορίτσια λοιπόν φαίνεται ότι διαχειρίζονται και ελέγχουν καλύτερα τα συναισθήματα τους, ενώ οι έρευνες δείχνουν ότι τα αγόρια είναι λιγότερο συμπονετικά ή τουλάχιστο δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους όταν εκτίθενται σε οδυνηρές καταστάσεις. Σε μια σχετική έρευνα μια ομάδα εξάχρονων αγοριών και κοριτσιών άκουγαν το κλάμα ενός μωρού (μαγνητοφωνημένο).

Πολύ περισσότερα κοριτσάκια απευθύνθηκαν με τρυφερότητα προς το μωρό που έκλαιγε, υποθέτοντας ότι είναι ένα αληθινό βρέφος, ενώ τα περισσότερα αγόρια έκλεισαν τον ήχο για να μην ακούν το κλάμα. Όταν όμως οι ερευνητές έλεγξαν τους παλμούς των παιδιών παρατήρησαν ότι στα αγόρια ήταν πιο αυξημένοι. Το κλάμα του μωρού τούς προκαλούσε έντονη αναστάτωση, δεν μπορούσαν να το ανεχτούν. Φαίνεται όμως ότι τα αγόρια δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν ακόμη και τις φορτισμένες καταστάσεις που τα αφορούν άμεσα. Σε μια πρόσφατη έρευνα για τον τρόπο που βιώνουν τα κοριτσάκια και τα αγοράκια το χωρισμό των γονιών τους, φάνηκε ότι τα κορίτσια μιλούσαν πολύ περισσότερο για το γεγονός ενώ τα αγόρια έδειχναν μια άρνηση προς το συμβάν παρουσιάζοντάς το σαν κάτι το αδιάφορο. Αυτή η άρνηση των αγοριών είναι χαρακτηριστική της αδυναμίας του «ισχυρού» φύλου να κατανοήσει τα συναισθήματά του και να ζητήσει βοήθεια για να ξεπεράσει τις δύσκολες καταστάσεις.



Διαφορετική φροντίδα;

Παρότι λοιπόν οι άνδρες θεωρούνται το «ισχυρό» φύλο τελικά αποδεικνύεται ότι είναι πολύ πιο ευάλωτοι από όσο φανταζόμαστε. Για αυτή την ευπάθεια των αγοριών και των ανδρών έχουν δοθεί ποικίλες ερμηνείες, όπως π.χ. ότι για την οικονομία της φύσης δεν χρειάζονται παρά λίγοι υγιείς άνδρες ώστε να αναπαράγεται το ανθρώπινο είδος. Αναμφίβολα οι ερμηνείες αυτές είναι μονοδιάστατες και σίγουρα η απάντηση είναι πιο σύνθετη. Το καίριο ερώτημα όμως που πρέπει να απαντηθεί είναι: Χρειάζονται τα αγόρια διαφορετική φροντίδα; Στο σημείο αυτό οι ειδικοί τονίζουν ότι οι γονείς δεν πρέπει να διαφοροποιούν τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τα αγόρια από τα κορίτσια, με το σκεπτικό ότι ένα αγόρι πρέπει να γίνει πιο σκληρό. Μάλιστα το γεγονός ότι τα νεογέννητα αγόρια είναι βιολογικά πιο ανώριμα από τα κορίτσια καθώς και πιο επιρρεπή στην εμφάνιση αναπτυξιακών διαταραχών, σημαίνει ότι ίσως να χρειάζονται μεγαλύτερη προσοχή κατά την ανατροφή τους.



«Δύσκολα» μωρά

Σύμφωνα μάλιστα με ορισμένες μελέτες φαίνεται ότι τα αγοράκια είναι πιο «δύσκολα» μωρά. Αυτή η διαπίστωση κρύβει μια παγίδα, μια και ελλοχεύει ο κίνδυνος ένα «δύσκολο» μωρό να μην έχει την απαιτούμενη φροντίδα, ακριβώς επειδή είναι «δύσκολο» (τονίζουμε για άλλη μια φορά ότι μιλάμε για τάσεις που βασίζονται στο μέσο όρο και τις έρευνες και όχι για μεμονωμένες περιπτώσεις). Φαίνεται ότι οι συναισθηματικές αντιδράσεις των αγοριών είναι πιο έντονες και οι ψυχολογικές τους μεταπτώσεις γίνονται πιο αισθητές από το γονιό. Αποζητούν συχνότερα την επαφή με την μητέρα και την φροντίδα της. Τα κοριτσάκια από την άλλη μεριά, δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα αντικείμενα γύρω τους, εστιάζουν την προσοχή τους για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σε πράγματα που τα ενδιαφέρουν και φαίνεται ότι διαχειρίζονται καλύτερα τα συναισθήματά τους. Τα αγόρια δεν φαίνεται να τα διακρίνει η ίδια συναισθηματική σταθερότητα. Συνήθως είναι πιο ευέξαπτα και για αυτό συχνά οι μητέρες αφιερώνουν περισσότερο χρόνο για να τα ηρεμήσουν. Σημασία έχει λοιπόν να συνειδητοποιήσουμε ότι τα αγόρια είναι περισσότερο ευάλωτα, από όσο πιστεύουμε ή από όσο αφήνουν τα ίδια τα παιδιά να φανεί.

Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί γονείς παρατηρούν ότι τα αγοράκια απαιτούν μεγαλύτερη προσοχή από τις αδελφές τους, γεγονός που τους εκπλήσσει, μια και δε συμβαδίζει με το στερεότυπο του «σκληρού» αγοριού. Το ζήτημα περιπλέκεται από την τάση πολλών αγοριών (και ανδρών) να καλύψουν τις αδυναμίες τους –ή αυτό που εκείνοι ερμηνεύουν ως αδυναμία– γεγονός που μπορεί να οδηγήσει τους γονείς στο λανθασμένο συμπέρασμα ότι είναι πιο σκληρά και συναισθηματικά πιο σταθερά.

Οι ειδικοί εφιστούν την προσοχή των γονιών, ιδιαίτερα στα πρώτα τέσσερα χρόνια της ζωής, όταν επιτελείται η ωρίμανση του εγκεφάλου (ακόμη και οι γιατροί πρέπει να έχουν αυτό το δεδομένο υπόψη τους, μια και συχνά οι άνδρες ασθενείς μπορεί να αγνοούν χαρακτηριστικά ή να αποφεύγουν να μιλήσουν για τυχόν ενοχλήματα από το φόβο ότι μπορεί αυτό να εκληφθεί ως σημάδι αδυναμίας).



Η ευαισθησία δεν είναι αδυναμία

Αντί λοιπόν να υποθέτουμε ότι «τα αγόρια δεν κλαίνε» θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι έχουν ευαισθησίες, συχνά καλά κρυμμένες, για αυτό και πρέπει να τα στηρίζουμε και να τα ενθαρρύνουμε στις δύσκολες στιγμές. Δεν πρέπει να εκλαμβάνουμε την ευαισθησία ενός παιδιού ως αδυναμία. Αντιθέτως πρέπει να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να εκφράζουν τα συναισθήματα τους και όχι να τα αρνούνται. Γνωρίζοντας ότι τα αγόρια ίσως να χρειάζονται μεγαλύτερη προσοχή σε αυτό το σημείο, μπορούμε να τα βοηθήσουμε και να τα αναθρέψουμε καλύτερα. Ας μην ξεχνάμε ότι κάθε άνθρωπος, ανεξαρτήτως φύλου, έχει τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία του. Οι αδυναμίες ανήκουν στην ανθρώπινη φύση. Δεν υπάρχει λόγος να τις κρύβουμε πίσω από τη μάσκα του «σκληρού» ή του δυνατού, ούτε να δημιουργούμε τις προϋποθέσεις για να συμπεριφέρεται το παιδί – είτε είναι αγόρι είτε κορίτσι – με αυτό τον τρόπο…

πηγή: http://www.babyspace.gr/

Πέμπτη 26 Αυγούστου 2010

9 κρίσιμα ερωτήματα για το μυαλό μας

Η λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου και η ταυτότητα της συνείδησης επιφυλάσσουν στην επιστήμη πολλές ακόμη εκπλήξεις. Τα πρόσφατα ανατρεπτικά ευρήματα μας δίνουν ωστόσο μια «γαργαλιστική» πρόγευση. Τώρα ξέρουμε ότι οι νευρώνες αναγεννώνται, είδαμε τις αναμνήσεις να δημιουργούνται και μάθαμε ότι δεν είναι το μέγεθος που κάνει έναν εγκέφαλο εξυπνότερο...

1 Από τι είναι φτιαγμένες οι αναμνήσεις;

ΤΗΣ ΕMMA ΥOUNG

Οι αναμνήσεις είναι το βασικό υλικό της σκέψης. Συμβουλευόμαστε τα αποθέματα γνώσης μας κάθε φορά που εκτελούμε μια εργασία, που επικοινωνούμε μέσω της ομιλίας ή που σχηματοποιούμε ακόμη και τις πιο απλές έννοιες. Παρ΄ όλα αυτά η «υλική» μορφή τους αποτελεί μυστήριο. Ποιες μεταβολές συντελούνται στον εγκέφαλο όταν μια νέα ανάμνηση κωδικοποιείται;
Ενα πράγμα το οποίο γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι ότι ο σχηματισμός των αναμνήσεων έχει σχέση με την ενίσχυση των συνάψεων που συνδέουν τα νευρωνικά κύτταρα. Μελετώντας θαλάσσια σαλιγκάρια, τα οποία έχουν ένα σχετικά απλό νευρικό σύστημα, μια ομάδα ερευνητών με επικεφαλής τον Κέλσι Μάρτιν του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες παρακολούθησε πέρυσι για πρώτη φορά αναμνήσεις να σχηματίζονται, με τη μορφή νέων πρωτεϊνών που εμφανίζονται στις συνάψεις.

Πού όμως αποθηκεύεται μια γνώση μέσα στον πολύπλοκο εγκέφαλο των θηλαστικών; Οι βραχυπρόθεσμες αναμνήσεις, όπως ένας αριθμός τηλεφώνου που θα χρησιμοποιήσουμε σύντομα, φαίνονται να αποθηκεύονται στον ιππόκαμπο, μια δομή με δύο συμμετρικά τμήματα χωμένα βαθιά μέσα στα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου. Το 2008 η Κόρτνεϊ Μίλερ και ο Ντέιβιντ Σουέτ του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα κατέγραψαν σε ποντικούς την ακόλουθη διαδικασία. Κατά την πρώτη ώρα αφότου συντελούνταν ένα αξιομνημόνευτο γεγονός, σημειώνονταν στο DΝΑ των νευρώνων του ιππόκαμπου μεταβολές οι οποίες άλλαζαν τις παραγόμενες πρωτεΐνες. Κατά την επόμενη εβδομάδα παρόμοιες μεταβολές σημειώνονταν στα γονίδια νευρώνων του φλοιού. Αυτές οι δεύτερες μεταβολές φαίνονταν να είναι μόνιμες, υποδηλώνοντας ότι εκεί αποθηκεύονται οι μακροπρόθεσμες αναμνήσεις. Οι δύο ερευνητές πιστεύουν ότι είδαν βραχυπρόθεσμες αναμνήσεις να σχηματίζονται στον ιππόκαμπο και στη συνέχεια να γίνονται μακροπρόθεσμες στον φλοιό.

Ο εγκέφαλος δίνει περισσότερη προσοχή στα πράγματα που μας τρομάζουν, εφόσον η ανάμνησή τους μπορεί πολλές φορές να μας σώσει τη ζωή. Είναι γνωστό ότι μια δομή που βρίσκεται δίπλα στον ιππόκαμπο, η αμυγδαλή, παίζει κάποιο ρόλο στη χάραξη αυτού του ανεξίτηλου σημαδιού. Πέρυσι μια ομάδα ερευνητών, με επικεφαλής τη Σίνα Τζόσελιν του Νοσοκομείου Παίδων του Τορόντο, πέτυχε να σβήσει την ανάμνηση ενός τρομακτικού θορύβου σε ποντικούς νεκρώνοντας τους νευρώνες της αμυγδαλής, που οι συνάψεις τους είχαν ενισχυθεί μετά την έκθεση σε αυτόν τον θόρυβο. Ηταν η πρώτη φορά που μια συγκεκριμένη ανάμνηση ανιχνεύτηκε στα νευρωνικά κύτταρα που την είχαν κωδικοποιήσει.

Απέχουμε όμως ακόμη πολύ από το να δούμε μια ανάμνηση να σχηματίζεται στον εγκέφαλο ενός ανθρώπου.



2 Μπορούμε να αναπλάσουμε τον εγκέφαλο;


ΤΟΥ JAMES MITCHELL CROW

Εχετε γεννηθεί με όλα τα εγκεφαλικά κύτταρα που θα έχετε για όσο θα ζείτε, έτσι λέει η θεωρία.

Τέρμα όμως οι θεωρίες. Στη δεκαετία του 1990 τα δόγματα ανατράπηκαν με την ανακάλυψη ότι τα θηλαστικά, περιλαμβανομένων των ανθρώπων, δημιουργούν καινούργιους νευρώνες κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Στους ανθρώπους αυτή η «νευρωνογένεση» έχει παρατηρηθεί σε δύο σημεία: οι νευρώνες που δημιουργούνται στον οσφρητικό βολβό φαίνονται να εμπλέκονται στην εκμάθηση νέων οσμών, ενώ εκείνοι που δημιουργούνται στον ιππόκαμπο συνδέονται με τη μάθηση και τη μνήμη.

Η ανακάλυψη ότι νέοι νευρώνες μπορούν να ενσωματωθούν στον ενήλικο εγκέφαλο εγείρει ενδιαφέρουσες δυνατότητες: θα μπορούσε αυτή η διαδικασία να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία ασθενειών του εγκεφάλου όπως η νόσος του Πάρκινσον ή του Αλτσχάιμερ;
Το ζητούμενο θα είναι να επιτευχθεί η αντικατάσταση των κυττάρων που νοσούν με ακριβώς τους κατάλληλους νευρώνες, λέει ο Τζεφ Μάκλις, ο οποίος μελετά τη νευρωνογένεση στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, το ανθρώπινο νευρικό σύστημα αποτελείται από 10.000 διαφορετικά είδη νευρώνων. Αυτή η τεράστια πολυπλοκότητα σημαίνει ότι δεν μπορεί κανείς απλώς να αντικαταστήσει ένα παλιό κύτταρο με οποιοδήποτε νέο κύτταρο παράγεται από τη φυσική νευρωνογένεση. Ωστόσο ίσως υπάρχουν τρόποι να αναπτυχθούν νευρώνες κατά παραγγελία.

Ο Ολε Λίντβαλ του Πανεπιστημίου του Λουντ της Σουηδίας έχει δείξει τι μπορεί να είναι δυνατό. Πήρε νευρώνες που παράγουν ντοπαμίνη από έμβρυα τα οποία είχαν προκύψει από άμβλωση, τους μεταμόσχευσε στον εγκέφαλο ανθρώπων οι οποίοι έπασχαν από τη νόσο του Πάρκινσον και έδειξε ότι οι νέοι νευρώνες μπορούν να βελτιώσουν την εγκεφαλική λειτουργία, αν και η θεραπεία δεν λειτουργεί για όλους. Ο κ. Λίντβαλ διερευνά τώρα τρόπους για να κατασκευάσει αυτούς τους εξειδικευμένους νευρώνες από εμβρυακά βλαστικά κύτταρα ή από βλαστικά κύτταρα που έχουν προκύψει από τον αναπρογραμματισμό ενήλικων δερματικών κυττάρων.
Ο κ. Μάκλις έχει επίσης διαπιστώσει ότι ακόμη και σε σημεία του εγκεφάλου όπου δεν παρατηρείται νευρωνογένεση υπάρχουν μικροί αριθμοί «κυττάρων-γεννητόρων», οι οποίοι έχουν απομείνει από την ανάπτυξη του εγκεφάλου στο στάδιο της μήτρας. Δεν πρόκειται για πραγματικά βλαστικά κύτταρα, αλλά έχουν κάποιες ικανότητες νευρωνογένεσης.
Ο ερευνητής έχει δείξει ότι, τουλάχιστον σε ζώα, οι γεννήτορες αυτοί μπορούν να ρυθμιστούν έτσι ώστε να σχηματίσουν λειτουργικούς νευρώνες. Σε πειράματα σε ποντικούς έχει ανακαλύψει χημικές εντολές οι οποίες μπορούν να ρυθμίσουν αυτούς τους γεννήτορες ώστε να μετατραπούν σε κινητικούς νευρώνες τα κύτταρα τα οποία βλάπτονται από τις νόσους των κινητικών νευρώνων (ΜΝD).
«Είμαι ιδιαίτερα αισιόδοξος ως προς τη ρύθμιση της νευρωνογένεσης σε φυσιολογικά μη νευρωνογονικά σημεία του εγκεφάλου» δηλώνει ο κ. Μάκλις. «Το νευρικό σύστημα όμως έχει κατασκευαστεί με μεγάλη ακρίβεια και θα πρέπει και εμείς να το ανακατασκευάσουμε με την ίδια ακρίβεια».

3 Τι είναι οι νευρώνες -καθρέφτες;

ΤΗΣ HELEN THOMSON



«Οταν χαμογελάς ολόκληρος ο κόσμος χαμογελάει μαζί σου» τραγουδούσε ο Λούις Αρμστρονγκ. Θα αναφερόταν μάλλον σε αυτό που ορισμένοι θεωρούν μια από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις της νευροεπιστήμης: τους νευρώνες καθρέφτες.
Τα κύτταρα αυτά εντοπίστηκαν στους μακάκους στη δεκαετία του 1990, όταν οι ερευνητές κατέγραφαν με ηλεκτρόδια τις διεργασίες του εγκεφάλου των ζώων την ώρα που αυτά εκτελούσαν διάφορες εργασίες. Ενώ πολλοί νευρώνες δραστηριοποιούνταν όταν τα ζώα εκτελούσαν μια ενέργεια, ένα υποσύνολο νευρώνων δραστηριοποιούνταν επίσης όταν τα ζώα έβλεπαν κάποι ον από τους ερευνητές να εκτελεί την ίδια ενέργεια. Διαφορετικές ομάδες νευρώνων καθρεφτών δραστηριοποιούνταν για διαφορετικές ενέργειες.


Οι νευροεπιστήμονες υπέθεσαν ότι στους ανθρώπους οι νευρώνες καθρέφτες ενδεχομένως αντιπροσωπεύουν τη νευρωνική βάση της ταύτισης. Θα μπορούσαν επίσης να συμβάλουν στη μίμηση και στη μάθηση και ίσως και στην κτήση της γλώσσας.


Ο εντοπισμός νευρώνων καθρεφτών στους ανθρώπους ήταν δύσκολος, οι λειτουργικές μαγνητικές τομογραφίες έδειξαν όμως ότι ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου- οι οποίες ονομάστηκαν «συστήματα καθρέφτες»- «φωτίζονται» όταν εκτελούμε και όταν παρακολουθούμε την ίδια ενέργεια. Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που παρουσιάζουν μεγαλύτερη δραστηριότητα στα συστήματα καθρέφτες φαίνονται να είναι καλύτεροι στην κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων ανθρώπων. Αντιστρόφως, η μικρότερη δραστηριότητα στα συστήματα καθρέφτες έχει συνδεθεί με τον αυτισμό και επίσης με την ψυχοπάθεια- διαφορετικές παθήσεις που όμως διακρίνονται αμφότερες για τα χαμηλά επίπεδα ταύτισης. Η ομάδα της Νίνα Μπάιν του Πανεπιστημίου του Μάαστριχτ της Ολλανδίας πρόσφατα ανίχνευσε μηχανισμούς αναστολής οι οποίοι δίνουν ενδείξεις για το πώς μπορούμε νοητικά να μιμηθούμε μια ενέργεια χωρίς στην πραγματικότητα να την εκτελούμε.
Παρ΄ όλα αυτά ορισμένοι ερευνητές αμφιβάλλουν αν τα συστήματα καθρέφτες μπορούν να αναλάβουν αποκλειστικά την ευθύνη για την ταύτιση. «Η κατανόηση των πράξεων κάποιου άλλου και η ταύτιση αποτελούν τεράστια γνωσιακά επιτεύγματα» λέει η Σεσίλια Χέιζ, ψυχολόγος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. «Το να λέμε ότι υπάρχει ένα ξεχωριστό νευρωνικό σύστημα που ευθύνεται για αυτές δεν είναι λογικό».
Ο Μάρκο Ιακομπόνι, νευροεπιστήμονας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες, υποστηρίζει ότι έχει δει σε ανθρώπους μεμονωμένα εγκεφαλικά κύτταρα να συμπεριφέρονται σαν νευρώνες καθρέφτες. Εκανε αυτές τις παρατηρήσεις όταν κάποιος επιληπτικός υποβαλλόταν σε διερευνητική χειρουργική επέμβαση στον εγκέφαλο προκειμένου να διαπιστωθεί η αιτία της επιληψίας του. Τα αποτελέσματα των ερευνών του δημοσιεύτηκαν τον περασμένο Απρίλιο στο έντυπο «Current Βiology».


4 Με πόσους τρόπους μπορούμε να έχουμε συνείδηση;

ΤΗΣ LINDA GEDDES
Νομίζετε ίσως ότι η συνείδηση είναι σαν ένας διακόπτης, είτε είναι «ανοικτός» είτε «κλειστός». Η πραγματική εικόνα όμως αποδεικνύεται πλέον αρκετά θολή, εγείροντας αμφισβήτηση ως προς την αντίληψη που έχουμε για τη συναίσθηση και την ελεύθερη βούληση και εγείροντας ζητήματα συναίνεσης στους ασθενείς που βρίσκονται σε κώμα.


Παλιότερα εθεωρείτο ότι υπάρχουν μόνο τρεις καταστάσεις συνείδησης, εξηγεί ο Ανταμ Ζέμαν της Χερσονησιωτικής Ιατρικής Σχολής του Εξετερ της Βρετανίας. «Είτε είναι κανείς ξύπνιος είτε κοιμάται,και αν κοιμάται βρίσκεται σε κατάσταση ύπνου με όνειρα ή σε κατάσταση ύπνου χωρίς όνειρα».

Οι απεικονίσεις του εγκεφάλου όμως δείχνουν ότι υπάρχουν περισσότερες καταστάσεις. Ας πάρουμε για παράδειγμα την υπνοβασία, η οποία παρουσιάζεται σε έναν στους είκοσι ενηλίκους. «Ο εγκέφαλος του υπνοβάτη βρίσκεται κυριολεκτικά σε μια κατάσταση μισοξύπνιου-μισοκοιμισμένου» λέει ο ειδικός. Ερευνητές κάποτε οδήγησαν έναν υπνοβάτη σε έναν εγκεφαλικό τομογράφο και παρατήρησαν ότι ενώ μεγάλο μέρος του φλοιού- που εμπλέκεται στη συναίσθηση και στη συνείδηση- ήταν εκτός λειτουργίας, άλλες περιοχές του εγκεφάλου του ήταν ενεργοί, περιλαμβανομένων εκείνων που συνδέονται με τα συναισθήματα.



Παρόμοιες αλληλοεπικαλύψεις θα μπορούσαν ίσως να εξηγήσουν άλλες παράξενες καταστάσεις συνείδησης. Στον ύπνο με όνειρα- γνωστό και ως ύπνο RΕΜ- είμαστε ακίνητοι επειδή μια περιοχή του εγκεφαλικού στελέχους, που λέγεται γέφυρα, μπλοκάρει τα σήματα προς τους μυς. Οι άνθρωποι που παρουσιάζουν τη διαταραχή της συμπεριφοράς RΕΜ δεν έχουν αυτόν τον μηχανισμό αναστολής και ενεργούν σωματικά βάσει των ονείρων τους. Η αντίθετη πάθηση, γνωστή ως παράλυση ύπνου ή υπνοπαράλυση, παρατηρείται όταν οι άνθρωποι ξυπνούν αλλά εξακολουθούν να μην μπορούν να κινηθούν.



Ισως επίσης υπάρχουν κάποια ως τώρα απαρατήρητα σημεία-«σταθμοί» στο λυκόφως ανάμεσα στη συνείδηση και στο κώμα. Τον περασμένο Φεβρουάριο μια ομάδα ερευνητών με επικεφαλής τον Εϊντριαν Οουεν του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ ανακάλυψαν ότι ήταν δυνατόν να επικοινωνήσουν με έναν άνδρα ο οποίος βρισκόταν σε κατάσταση φυτού- μια κατάσταση στην οποία κάποιος έχει ανέπαφα ανακλαστικά και μπορεί να αναπνεύσει χωρίς υποστήριξη, αλλά φαίνεται να μην έχει καμία συνείδηση του περιβάλλοντος. Ζητώντας του να οπτικοποιήσει το πώς είναι να παίζει τένις ή να κινείται στο σπίτι του ενώ βρισκόταν στον εγκεφαλικό τομογράφο, κατόρθωσαν να του αποσπάσουν απαντήσεις με «ναι» ή «όχι». Οι ασθενείς αυτοί αντιμετωπίζονται αυτή τη στιγμή ως μη έχο ντες συνείδηση, αν όμως μπορούν να κατανοήσουν ερωτήσεις και να επικοινωνήσουν, ίσως είναι σε θέση να εκφράσουν απόψεις σχετικά με τη θεραπεία τους- και το αν θα πρέπει να σταματήσει ή όχι.



Μπορεί ακόμη να μη γνωρίζουμε πόσες είναι οι καταστάσεις της, η φύση όμως της συνείδησης αρχίζει να μοιάζει όλο και περισσότερο με μια σκάλα παρά με έναν διακόπτη.



5 Πόσο ισχυρός είναι ο σύνδεσμος του μυαλού με το σώμα;



ΤΗΣ LINDA GEDDE

Αν είστε αρκετά άτυχοι ώστε να πρέπει να μπείτε στο νοσοκομείο, προσπαθήστε τουλάχιστον να εξασφαλίσετε ένα δωμάτιο με θέα. Ισως να αναρρώσετε πιο γρήγορα αν βλέπετε έξω από το παράθυρό σας μια σειρά από δένδρα αντί για έναν τοίχο από τούβλα.
Η μελέτη της σχέσης του μυαλού με το σώμα είναι τόσο παλιά όσο και η άσκηση της ιατρικής. Οι συνετοί γιατροί φροντίζουν, για παράδειγμα, να διερευνούν την πνευματική και συναισθηματική κατάσταση ενός ασθενούς όταν δυσκολεύονται να εξηγήσουν σωματικά τα συμπτώματά του. Και όλοι έχουμε ακούσει περιπτώσεις στις οποίες η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή ένα διαζύγιο μοιάζουν να πυροδοτούν μια ασθένεια.



Ωστόσο, αν και θεωρούμε αυτή τη σχέση τόσο δεδομένη, οι μηχανισμοί της παραμένουν μυστηριώδεις. Γιατί ορισμένες ασθένειες επηρεάζονται περισσότερο από την ψυχική κατάσταση απ΄ ό,τι άλλες; Τι βρίσκεται πίσω από το ανεξήγητο φαινόμενο placebo; Θα μπορέσουμε ποτέ να μάθουμε να θεραπεύουμε τον εαυτό μας με τη σκέψη;



Πολλά από αυτά τα φαινόμενα φαίνονται να επηρεάζονται από το ανοσοποιητικό σύστημα. Το έντονο στρες έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τη δραστηριότητα των ανοσοποιητικών κυττάρων, τόσο στον δοκιμαστικό σωλήνα όσο και στους ανθρώπους. Φαίνεται ότι υπάρχουν αρκετοί τρόποι με τους οποίους ο εγκέφαλος επηρεάζει το ανοσοποιητικό σύστημα, από τους χημικούς μεσολαβητές ως τον άμεσο έλεγχο των νευρώνων. Ενα σκέλος του πνευμονογαστρικού νεύρου συνδέει τον εγκέφαλο με έναν βασικό ρυθμιστή της λειτουργίας του ανοσοποιητικού, λέει ο Κέβιν Τρέισι του Ινστιτούτου Ιατρικών Ερευνών Φέινστιν της Νέας Υόρκης. «Σήματα που ξεκινούν από τον εγκέφαλο μεταδίδονται μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου και αλλάζουν τη συμπεριφορά των ανοσοποιητικών κυττάρων στη σπλήνα» εξηγεί.



Η ομάδα του κ. Τρέισι έχει ανακαλύψει ότι η ηλεκτρική διέγερση του πνευμονογαστρικού νεύρου μειώνει τη φλεγμονή, μια κατάσταση υψηλού ανοσοποιητικού συναγερμού η οποία εμπλέκεται σε μεγάλο αριθμό ασθενειών, περιλαμβανομένου του καρκίνου. Υποστηρίζουν ότι ίσως υπάρχουν και άλλες νευρο-ανοσοποιητικές σχέσεις που «πυροδοτούν» φλεγμονές.



Ακόμη και αν δεν κατορθώσουμε ποτέ να ελέγξουμε συνειδητά το ανοσοποιητικό σύστημα, ίσως τουλάχιστον επιτύχουμε να το επηρεάσουμε με φάρμακα ή ενδεχομένως μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου.



6 Γιατί ορισμένοι άνθρωποι είναι εξυπνότεροι;



ΤΟΥ DAVID ROBSON

Το 1955, όταν έγινε η νεκροψία του Αϊνστάιν, ο εγκέφαλός του προκάλεσε μια κάποια απογοήτευση: όπως αποκαλύφθηκε, ήταν κατά τι μικρότερος από αυτόν του μέσου ανθρώπου. Πράγματι μεταγενέστερες μελέτες έχουν δείξει ότι η σχέση ανάμεσα στο μέγεθος του εγκεφάλου και στην ευφυΐα είναι ελάχιστη. Φαίνεται ότι στον εγκέφαλο αυτό που μετράει τελικά είναι η ποιότητα και όχι η ποσότητα.



Ενας σημαντικός παράγοντας φαίνεται να είναι το πόσο καλά οι νευρώνες μας μπορούν να συνομιλήσουν μεταξύ τους. Ο Μάρταϊν φαν ντεν Χέφελ, νευρολόγος στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης της Ολλανδίας, ανακάλυψε ότι στους πιο έξυπνους εγκεφάλους τα δίκτυα ανάμεσα στους νευρώνες φαίνονται να είναι αποδοτικότερα- με άλλα λόγια, τα βήματα που απαιτούνται για να μεταδοθεί ένα μήνυμα από τη μια περιοχή του εγκεφάλου στην άλλη είναι λιγότερα. Αυτό, όπως λέει, θα μπορούσε να εξηγήσει κατά το ένα τρίτο τις διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται στον δείκτη ευφυΐας ενός πληθυσμού.



Ενας άλλος βασικός παράγοντας φαίνεται επίσης να είναι το μονωτικό λιπώδες έλυτρο που καλύπτει τις ίνες των νευρώνων, το οποίο επηρεάζει τα ηλεκτρικά σήματα. Ο Πολ Τόμσον, του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες, βρήκε μια σχέση ανάμεσα στον δείκτη ΙQ και στην ποιότητα των ελύτρων.



Ακόμη δεν γνωρίζουμε σε ποιον ακριβώς βαθμό τα γονίδια επηρεάζουν την ευφυΐα, με διάφορες μελέτες να καταλήγουν σε εκτιμήσεις που κυμαίνονται από 40% ως 80%. Αυτό το μεγάλο εύρος διαφοράς ίσως προκύπτει επειδή τα γονίδια επηρεάζουν περισσότερο τον δείκτη νοημοσύνης με την ηλικία, σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύθηκε πέρυσι. Συγκρίνοντας τη νοημοσύνη 11.000 ζευγών διδύμων, ο Ρόμπερτ Πλόμινγκ, του Κing΄s College του Λονδίνου, διαπίστωσε ότι στην ηλικία των εννέα ετών τα γονίδια εξηγούν το 40% των διαφοροποιήσεων αλλά στα 17 ευθύνονται περίπου για τα δύο τρίτα.



Πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό; Ισως τα γονίδια επηρεάζουν το πώς ο εγκέφαλός μας αναδικτυώνεται καθώς ωριμάζουμε. Μια άλλη εκδοχή είναι ότι ίσως υπαγορεύουν το αν κάποιος είναι πιθανότερο να επιζητήσει ενδιαφέρουσες εμπειρίες ώστε να βοηθήσει τον εγκέφαλό του να ωριμάσει και να αναπτυχθεί. «Αν έχουμε προδιάθεση στο να έχουμε ένα ταλέντο, ίσως να επιδιώξουμε ενεργά να βρούμε ένα περιβάλλον που θα του ταιριάζει» λέει ο κ. Τόμσον.



7 Μπορεί μια ψυχική νόσος να μας κάνει δημιουργικούς;



ΤΗΣ EMMA YOUNG



«Δεν υπάρχει μεγάλη ιδιοφυΐα χωρίς μια χροιά τρέλας». Αυτό έγραφε ο ρωμαίος φιλόσοφος Σενέκας πριν από περίπου 2.000 χρόνια.



Σήμερα έχει καταντήσει ρουτίνα οι διάφορες δημιουργικές ιδιοφυΐες της Ιστορίας να δέχονται εκ των υστέρων διαγνώσεις για διάφορες ψυχικές ασθένειες- άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο πιστευτές. Η σχιζοφρένεια και άλλες μορφές ψυχώσεων είναι οι ασθένειες που αναφέρονται πιο συχνά, με τον Αϊνστάιν και τον Νεύτωνα να περιλαμβάνονται στα πιο διάσημα «αντικείμενα» των σχετικών μελετών. Ο Βίνσεντ βαν Γκογκ και η Βιρτζίνια Γουλφ έχουν συνδεθεί με τη διπολική διαταραχή. Ελάχιστοι είναι αυτοί που θα υποστήριζαν ότι μια καταφανής και εν πλήρει εκδηλώσει ψύχωση αποτελεί απόδειξη δημιουργικών προσόντων, φαίνεται όμως ότι σε μικρή δόση βοηθάει. Οι ψυχίατροι βλέπουν την ψυχική υγεία ως ένα φάσμα, με τη σοβαρή ασθένεια στο ένα άκρο και τη «φυσιολογική» κατάσταση στο άλλο. Ισως αυτοί που βρίσκονται στη μέση έχουν ενισχυμένες δημιουργικές τάσεις.



Ορισμένες ενδείξεις έρχονται από την εξέταση της σχετικής κυριαρχίας του δεξιού και του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου. Πολλές υπόπτου αξιοπιστίας θεωρίες «ποπ» ψυχολογίας μιλούν για «ανθρώπους του δεξιού εγκεφάλου» και «ανθρώπους του αριστερού εγκεφάλου», γενικώς όμως είναι αποδεκτό ότι η αριστερή πλευρά εμπλέκεται κυρίως στη γλώσσα και στη λογική ανάλυση, ενώ η δεξιά εμπλέκεται περισσότερο στη δημιουργική σκέψη. Διάφορες τεχνικές για τη μελέτη της κυριαρχίας φαίνεται να δείχνουν ότι οι άνθρωποι που πάσχουν από σχιζοφρένεια παρουσιάζουν περισσότερη δραστηριότητα στο δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου τους. Υπάρχουν επίσης γενετικές ενδείξεις σε σχέση με μια πρωτεΐνη, τη νευρεγουλίνη 1, η οποία εμπλέκεται στην ανάπτυξη του εγκεφάλου μέσα στη μήτρα. Ο Τζέρεμι Χολ, του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου της Βρετανίας, ανακάλυψε ότι μια παραλλαγή στο γονίδιο που κωδικοποιεί για αυτή την πρωτεΐνη συνδέεται με υψηλότερο κίνδυνο για σχιζοφρένεια. Πέρυσι ο Σάμπολτς Κέρι, του Πανεπιστημίου του Σεμελβάις της Ουγγαρίας, διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που έχουν δύο αντίγραφα της μετάλλαξης αυτής είχαν καλύτερες επιδόσεις σε ένα τεστ δημιουργικότητας από τους ανθρώπους που δεν είχαν αντίγραφα. Ο κ. Κέρι λέει ότι η παραλλαγή ενδέχεται να αμβλύνει τη δραστηριότητα στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου, χαλαρώνοντας τον συνηθισμένο έλεγχό του στη διάθεση και στα συναισθήματα. Αυτό ίσως να απελευθερώνει τη δημιουργικότητα σε ορισμένους και τις ψυχωτικές παραισθήσεις σε άλλους - με τη νοημοσύνη ενδεχομένως να επηρεάζει το αποτέλεσμα.



Χρειάζονται όμως περισσότερες μελέτες, λέει ο κ. Χολ. «Οι ενδείξεις για μια σχέση ανάμεσα στη δημιουργικότητα και στις ψυχικές διαταραχές είναι κάτι το οποίο εδώ και καιρό εικάζεται αλλά σπανίως, αν όχι ποτέ,έχει αποδειχθεί».



8 Πόσο ισχυρό είναι το υποσυνείδητο;

ΤΗΣ KATE DOUGLAS



Η υποσυνείδητη σκέψη είναι ο βουβός αυτόματος πιλότος του εγκεφάλου- ο υπόγειος τύπος που κρύβεται πίσω από τις επαναλαμβανόμενες ενέργειες, τις φροϋδικές ολισθήσεις και όλα τα άλλα πράγματα που κάνουμε «χωρίς να σκεφτόμαστε». Αυτή ήταν οπωσδήποτε η κρατούσα άποψη τον 20ό αιώνα, τελευταία όμως το υποσυνείδητο έχει αποκτήσει εξέχουσα θέση. Πρωταγωνιστεί στη δημιουργικότητα, φέρνει το «εύρηκα» στην επίλυση των προβλημάτων, παίζει καθοριστικό ρόλο στη μάθηση και στη μνήμη και είναι ακόμη καλύτερο στη λήψη δύσκολων αποφάσεων από ό,τι η ορθολογική ανάλυση.



Στη δεκαετία του 1980 ο νευροεπιστήμονας Μπέντζαμιν Λίμπετ είχε εντοπίσει μια σπίθα εγκεφαλικής δραστηριότητας 300 μιλισεκόντ πριν από τη στιγμή που οι εθελοντές επέλεγαν συνειδητά να κουνήσουν το δάχτυλό τους. Σήμερα ξέρουμε ότι η ασυνείδητη απόφαση λαμβάνει χώρα ακόμη πιο νωρίς. Το 2008 ο Τζον-Ντίλαν Χέινς, του Κέντρου Υπολογιστικής Νευροεπιστήμης Μπερνστάιν του Βερολίνου, εντόπισε εγκεφαλική δραστηριότητα ως και δέκα δευτερόλεπτα πριν από τη συνειδητή απόφαση για την κίνηση. Ο Στανισλάς Ντεάν, διευθυντής της Μονάδας Γνωσιακής Νευροαπεικόνισης του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας και Ιατρικών Ερευνών (ΙΝSΕRΜ) της Γαλλίας, αποκάλυψε με κομψό τρόπο την ανεπαίσθητη αλληλεπίδραση ανάμεσα στην υποσυνείδητη και στη συνειδητή σκέψη. Στο πείραμα που έκανε αρχικά, οι εθελοντές έβλεπαν μια λέξη να προβάλλεται γρήγορα σε μια οθόνη, ακολουθούμενη σχεδόν αμέσως από μια εικόνα. Αυτό εμπόδιζε τη συνειδητή αντίληψη της λέξης. Καθώς το χρονικό διάστημα ανάμεσα στα δύο ερεθίσματα αυξανόταν σταδιακά, η λέξη ξαφνικά περνούσε στο συνειδητό- συνοδευόμενη από τη χαρακτηριστική δραστηριότητα στην εγκεφαλική απεικόνιση. Αυτό συνήθως συνέβαινε όταν το χρονικό διάστημα έφθανε περίπου τα 50 χιλιοστά του δευτερολέπτου, όταν όμως προβάλλονταν λέξεις που έχουν σχέση με τα συναισθήματα, όπως «αγάπη» ή «φόβος», παρατηρούνταν μερικά μιλισεκόντ νωρίτερα. Φαινόταν σαν η απόφαση σχετικά με το πόσο σημαντική και άξια προσοχής ήταν η λέξη να λαμβανόταν από το ίδιο το υποσυνείδητο.



Πειράματα αυτού του είδους έχουν αλλάξει τις απόψεις μας γύρω από τη σχέση ανάμεσα στη συνειδητή και στην υποσυνείδητη σκέψη, δίνοντας σταθερή υπεροχή στην τελευταία. Σκεφθείτε τη συνειδητή σκέψη σαν έναν προβολέα, με την υποσυνείδητη να ελέγχει το πότε και προς τα πού στρέφεται το φως του. «Το συνειδητό δεν είναι ελεύθερο» λέει ο κ. Χέινς. Αυτό που θεωρούμε «ελεύθερη βούληση» στην πραγματικότητα βρίσκεται στο υποσυνείδητο.



9 Μπορούμε να κατασκευάσουμε μια μηχανή με συνείδηση;

ΤΗΣ CELESTE BIEVER



Η προσπάθεια για τη δημιουργία τεχνητής νοημοσύνης είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις.Ορισμένοι αμφιβάλλουν ότι κάτι τέτοιο μπορεί να γίνειή ακόμη και ότι θα έπρεπε να γίνει.Οι πιο τολμηροί ερευνητές δεν αποθαρρύνονται όμως.«Πρέπει να θεωρήσουμε τη συνείδηση των μηχανών σαν μια τεράστια πρόκληση, όπως το να εγκαθιστάς έναν άνθρωπο στο Φεγγάρι»λέει οΑντόνιο Κέλα, καθηγητής της Ρομποτικής στο Πανεπιστήμιο του Παλέρμο της Σικελίας και διευθυντής του επιστημονικού εντύπου «Ιnternational Journal of Μachine Consciousness».Το έντυπο κυκλοφόρησε πέρυσι,γεγονός το οποίο αποτελεί δείγμα της αυξανόμενης ανάπτυξης του τομέα.Ενα άλλο ορόσημο αποτελεί το πρόσφατο πρόγραμμα Conscale,το οποίο αναπτύχθηκε από τονΡαούλ Αραμπάλες του Πανεπιστημίου Κάρλος ΙΙΙ της Μαδρίτης,για να συγκρίνει τη νοημοσύνη διαφόρων λογισμικών αλλά και φυσιολογικών «πρακτόρων».



Ισως το πιο νοητικά ανεπτυγμένο λογισμικό που έχει δημιουργηθεί ως σήμερα είναι η ΙDΑ,ή Ιntelligence Distribution Αgent (Πράκτορας Κατανομής Νοημοσύνης),που κατασκευάστηκε το 2003 από τονΣταν Φράνκλιντου Πανεπιστημίου του Μέμφις του Τενεσί των Ηνωμένων Πολιτειών.Η ΙDΑ αναθέτει στους άνδρες του Αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού νέα καθήκοντα όταν τελειώσει ο χρόνος της υπηρεσίας τους,λαμβάνοντας υπόψη τις πολιτικές του Ναυτικού, τις απαιτήσεις τής κάθε θέσης,τις διακυμάνσεις στα κόστη και στις ανάγκες των ναυτών.



Οπως οι άνθρωποι,η ΙDΑ έχει «συνειδητά» και «ασυνείδητα» επίπεδα επεξεργασίας.Στο ασυνείδητο επίπεδο αναπτύσσει λογισμικούς πράκτορες για να συγκεντρώσει δεδομένα και να επεξεργαστεί τις πληροφορίες.Οι πράκτορες αυτοί ανταγωνίζονται για να μπουν στον «συνειδητό» χώρο εργασίας της ΙDΑ,όπου αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και λαμβάνονται οι αποφάσεις.Η αναβαθμισμένη Learning ΙDΑ ή LΙDΑ ολοκληρώθηκε εφέτος.Μαθαίνει από αυτά που φθάνουν στο συνειδητό της και χρησιμοποιεί αυτές τις γνώσεις για να καθοδηγηθεί σε μελλοντικές αποφάσεις.Η LΙDΑ έχει επίσης το πλεονέκτημα των «συναισθημάτων»- στόχων υψηλού επιπέδου οι οποίοι καθοδηγούν τη λήψη των αποφάσεων.



Ενα άλλο βήμα προόδου σημειώθηκε με τον σχεδιασμό ρομπότ ικανών να διατηρούν τη λειτουργία τους αφού έχουν υποστεί βλάβη.Το 2006 οΤζος Μπόνγκαρντ του Πανεπιστημίου του Βερμόντ των Ηνωμένων Πολιτειών σχεδίασε ένα ρομπότ που περπατάει,εξοπλισμένο με ένα εσωτερικό μοντέλο του εαυτού του, το οποίο ενημερώνεται συνεχώς.Αν υποστεί βλάβη,αυτή η αυτογνωσία τού επιτρέπει να αναπτύξει ένα εναλλακτικό βάδισμα χρησιμοποιώντας τις εναπομείνασες ικανότητές του.Η ύπαρξη ενός εσωτερικού «φανταστικού» μοντέλου του εαυτού μας θεωρείται βασικό συστατικό της ανθρώπινης αίσθησης,φέρνοντας το ρομπότ πιο κοντά στην αυτοσυνείδηση.



Εκτός από εσωτερικό μοντέλο,ένα ρομπότ που ανέπτυξε η ομάδα τουΟουεν Χόλαντστο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ της Βρετανίας διαθέτει επιπλέον ανατομία παρόμοια με του ανθρώπου.«Ενα ρομπότ με σώμα που μοιάζει πολύ με το ανθρώπινο θα αναπτύξει γνώση που βρίσκεται πιο κοντά στην ανθρώπινη»υποστηρίζει ο κ.Οουεν.



Καμία από αυτές τις προσεγγίσεις δεν λύνει αυτό που πολλοί θεωρούν ότι αποτελεί το «σκληρό πρόβλημα» της συνείδησης: την υποκειμενική συναίσθηση.Κανείς ακόμη δεν ξέρει πώς να σχεδιάσει το λογισμικό για κάτι τέτοιο.Καθώς όμως οι μηχανές εξελίσσονται όλο και περισσότερο,το σκληρό πρόβλημα ίσως απλώς εξαϋλωθεί- είτε επειδή η συναίσθηση θα εμφανιστεί από μόνη της είτε γιατί απλώς θα θεωρήσουμε ότι έχει εμφανιστεί χωρίς να είμαστε βέβαιοι.Στο κάτω κάτω,όταν πρόκειται για τους άλλους ανθρώπους,μπορούμε μόνο να υποθέσουμε ότι και εκείνοι έχουν υποκειμενική συναίσθηση.Δεν έχουμε τρόπο να αποδείξουμε ότι δεν είμαστε το μοναδικό άτομο με αυτοσυναίσθηση σε έναν κόσμο γεμάτο από ασυναίσθητα «ζόμπι».



Παρά το γεγονός ότι ίσως να μην μπορέσουμε ποτέ να ξέρουμε με βεβαιότητα αν μια μηχανή έχει συνείδηση ή αν απλώς φαίνεται να έχει,η κατασκευή μιας τέτοιας μηχανής θα αλλάξει ριζικά τη γνώση μας για τον ανθρώπινο εγκέφαλο. «Ο πραγματικός μου στόχος είναι να βρω πώς λειτουργεί το μυαλό»λέει ο κ.Φράνκλιν.«Δεν ξέρεις πραγματικά πώς λειτουργεί κάτι ώσπου να μπορέσεις να το κατασκευάσεις».


πηγή: http://www.tovima.gr/