Ψυχανάλυση της οικονομικής κρίσης: Συνέντευξη με τον Jacques-Alain Miller
Posted on 14/11/2008 by criticalpsy
Παρατίθεται η μετάφραση από τον Μωυσή Μπουντουρίδη και το μπλόγκ του “Κοινωνικά Κινήματα & Κοινωνικά Δίκτυα” μιας πρόσφατης συνέντευξης του διαπρεπούς Γάλλου ψυχαναλυτή Jacques-Alain Miller για την τρέχουσα οικονομική κρίση του καπιταλισμού, που είχε αναρτηθεί (στα αγγλικά) στο γνωστό site www.lacan.com. Ο Jacques-Alain Miller ήταν μαθητής, συνεργάτης και μελετητής του Jacques Lacan, με την κορή μάλιστα του οποίου είναι παντρεμένος. Έχει ένα πολύ εκτεταμένο συγγραφικό, θεωρητικό και κλινικό έργο πάνω στην ψυχανάλυση της σχολής του Lacan.
Ψυχανάλυση της οικονομικής κρίσης
Ερώτηση: Όπως θα μας υπενθύμιζε η ετυμολογία, υπάρχουν διάφορες συγγένειες μεταξύ της λέξης ‘κρίση’ και της λέξης ‘κρίσιμος.’ Η κρίση παραπέμπει στη γνώμη ή την απόφαση, αλλά αποτελεί περισσότερο από κάθε τι άλλο ένα σημείο διακλάδωσης, όπως μια ασθένεια που μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο ή στη θεραπεία. Για τον ψυχαναλυτή, ποια είναι η έννοια της λέξης κρίση;
Jacques-Alain Miller: Ο ψυχαναλυτής είναι “φιλικός με την κρίση.” Η εισαγωγή στην ψυχανάλυση πάντοτε αποτελεί για το υποκείμενο μια κρίσιμη στιγμή, που ανταποκρίνεται σε μια κρίση ή ξεσκεπάζει μια κρίση. Μόνο, αφού αρχίσει, η ψυχανάλυση γίνεται μια σκληρή εργασία. Κρίση κλάματος; Περιμένετε μέχρι να περάσει. Κρίση αγωνίας, επίθεση πανικού; Ηρεμείτε. Κρίση τρέλας; Αποφεύγετε να την αρχίσετε.. Επιπλέον, κάθε συνεδρία είναι σαν μια μικρή κρίση, που περνά από παροξυσμό μέχρι να ξεκαθαρίσει. Κοντολογίς, υπάρχει κρίση με την ψυχαναλυτική έννοια, όταν η ομιλία, ο λόγος, οι λέξεις, τα σχήματα, οι τύποι, η ρουτίνα, όλοι οι συμβολικοί μηχανισμοί, αποδεικνύονται ξαφνικά ότι είναι αδύνατο να ελέγξουν το πραγματικό, που διαμορφώνεται όπως νά ’ναι. Η κρίση είναι το πραγματικό αχαλιναγώγητο, το αδύνατο να ελεγχθεί. Το ισοδύναμο, στον πολιτισμό, εκείνων των θυελλών, με τις οποίες η φύση περιοδικά υπενθυμίζει στην ανθρωπότητα την επισφάλειά της, την τρωτότητά της.
Ε.: Πώς ερμηνεύετε τον φόβο να χάσουμε χρήματα, τα χρήματά μας; Η συγκέντρωση χρημάτων είναι το ίδιο πράγμα για έναν μικρό αποταμιευτή, όπως για έναν δισεκατομμυριούχο;
JAM: Συμβαίνει τις τελευταίες βδομάδες να κουράρω έναν ασθενή, δισεκατομμυριούχο και μανιακό, ο οποίος συχνά μου ανακοίνωνε γελώντας ότι μόλις εκείνο το πρωί είχε κερδίσει ή χάσει ένα εκατομμύριο δολάρια σπεκουλάροντας με το συνάλλαγμα. Το κόστος της συνεδρίας ήταν γι’ αυτόν κάτι σαν ένα φιλοδώρημα, κάτι ανύπαρκτο. Κατέληξε να χρεοκοπήσει. Υπάρχουν όμως κι άλλοι τύποι δισεκατομμυριούχων, πιο συντηρητικοί, ακόμη και μίζεροι, και πιο ενημερωμένοι. Αλλά αν είσθε πραγματικά πλούσιοι, τότε μάλλον δεν μπορείτε να κάνετε ψυχανάλυση, γιατί δεν μπορείτε να πληρώσετε, δεν μπορείτε να δώσετε κάτι το σημαντικό για σας: η ψυχανάλυση γλιστρά από τα δάκτυλά σας όπως το νερό πάνω στα φτερά της πάπιας. Ο “μικρός αποταμιευτής”; Αν αποταμιεύεις ή μαζεύεις, σημαίνει ότι θυσιάζεις την επιθυμία, ή τουλάχιστον την αναβάλλεις. Το κουτί του Harpagon (του ήρωα του Μολιέρου) είναι το κουτί της απόλαυσης, αλλά της ψυχρής απόλαυσης. Το χρήμα είναι ένας σηματοδότης χωρίς σηματοδότηση, που σκοτώνει όλες τις σηματοδοτήσεις. Όταν αφιερώνεται κανείς στο χρήμα, η αλήθεια χάνει το νόημα, το μόνο που τότε έχει κανείς μπροστά του είναι μια παγίδα.
Ε.: Το δέλεαρ του κέρδους, η επιθυμία να στοιβάζεις μεγάλα χρηματικά ποσά, κάνουν κάτι το εξωπραγματικό. Μια τέτοια ώθηση προς τον πλούτο σχετίζεται με την ενόρμηση του θανάτου;
JAM: Ναι, η ώθηση της αποταμίευσης διαλογίζεται ανοιχτά το θάνατο, τον τρόμο της αρρώστιας, την επιθυμία της διαιώνισης μέσω των απογόνων. Υπάρχει όμως ακόμη κι η ώθηση του δανεισμού, αν μπορώ να το πω έτσι, με την κατανάλωση σαν την ύστατη συνέπειά της, η ασταμάτητη σπατάλη. Και μετά υπάρχει κι η ώθηση του χρήματος χάρη του χρήματος, η καθαρή ευχαρίστηση της αποθησαύρισης. Θάνατος, απόλαυση κι επανάληψη, αυτές είναι οι τρεις πλευρές μιας πυραμίδας, της οποίας η βάση δίνεται από την ασυνείδητη φύση του χρήματος: κι εδώ έχουμε να κάνουμε με το πρωκτικό αντικείμενο. Τι βλέπουμε αυτή τη στιγμή της αλήθειας για την οικονομική κρίση, στην οποίαν είμαστε; Ότι τίποτε δεν αξίζει, ότι το χρήμα είναι σαν τα σκατά! Εδώ βρίσκεται το πραγματικό, που αναστατώνει όλα τα λόγια. Κάποιοι το λένε, ευγενικά, “τα τοξικά κεφάλαια”.. Ο πάπας Βενέδικτος ο 6ος, πάντοτε οξύνους, έσπευσε αμέσως να επωφεληθεί από την οικονομική κρίση: “αποδεικνύει,” έλεγε, “ότι τα πάντα είναι μάταια κι ότι μόνο ο λόγος του Θεού ισχύει!”
Ε.: Η κρίση αυτή εμπεριέχει μια έντονη ψυχολογική διάσταση. Τι εξηγεί τις κινήσεις πανικού κι ιδιαίτερα τα τινάγματα στα χρηματιστήρια; Τι τα ξεκινά και πώς μπορούν να ηρεμήσουν;
JAM: Το σημείο του χρήματος έχει να κάνει με τη φαινομενικότητα, που εξαρτάται από τις κοινωνικές συμβάσεις. Το οικονομικό σύμπαν είναι μια αρχιτεκτονική φτιαγμένη από αποκυήματα της φαντασίας και το θεμέλιό της είναι αυτό που ο Lacan ονόμαζε “υποκείμενο που υποτίθεται ότι γνωρίζει,” ότι γνωρίζει το γιατί και το πώς. Ποιος παίζει αυτόν τον ρόλο; Το κοντσέρτο των αρχών, από όπου μερικές φορές βγαίνει κάποια φωνή, όπως, για παράδειγμα, του Alan Greenspan, στον καιρό του. Οι παίκτες της οικονομίας βασίζουν τη συμπεριφορά της σ’ αυτό. Η πλασματική και υπέρ-αναστοχαστική δομή κρατιέται από την “πίστη” στις αρχές, δηλαδή, μέσω της μεταβίβασης προς το υποκείμενο που υποτίθεται ότι γνωρίζει. Όταν το υποκείμενο αυτό παραπαίει, υπάρχει κρίση, διάλυση των θεμέλιων, που φυσικά εμπεριέχει και φαινόμενα πανικού. Όμως, το οικονομικό υποκείμενο, που υποτίθεται ότι γνωρίζει, ήδη ήταν εντελώς καταρρακωμένο, εξ αιτίας της απελευθέρωσης της αγοράς. Κι αυτό συνέβη, γιατί ο οικονομικός κόσμος πίστευε, ξεμυαλισμένος μέσα στην παράκρουσή του, ότι θα μπορούσε να τακτοποιήσει τα πράγματα χωρίς τη συνδρομή αυτών που υποτίθεται ότι γνώριζαν. Πρώτο, οι κτηματομεσιτικές αξίες αχρηστεύτηκαν. Δεύτερο, βαθμιαία όλα έγιναν σκατά. Τρίτο, υπάρχει μια γιγαντιαία αρνητική μεταβίβαση προς τις αρχές. Το ηλεκτροσόκ του σχέδιου Paulson/Bernanke εξαγριώνει τον κόσμο: η κρίση γίνεται κρίση εμπιστοσύνης και θα διαρκέσει μέχρις ότου ανοικοδομηθεί το υποκείμενο που υποτίθεται ότι θα γνωρίζει. Αυτό θα γίνει μακροπρόθεσμα με τη μορφή ενός νέου σύνολου συμφωνιών τύπου Bretton Woods, ενός συμβούλιου, στο οποίο θα ανατεθεί να μιλήσει την αλήθεια για την αλήθεια.
Posted on 14/11/2008 by criticalpsy
Παρατίθεται η μετάφραση από τον Μωυσή Μπουντουρίδη και το μπλόγκ του “Κοινωνικά Κινήματα & Κοινωνικά Δίκτυα” μιας πρόσφατης συνέντευξης του διαπρεπούς Γάλλου ψυχαναλυτή Jacques-Alain Miller για την τρέχουσα οικονομική κρίση του καπιταλισμού, που είχε αναρτηθεί (στα αγγλικά) στο γνωστό site www.lacan.com. Ο Jacques-Alain Miller ήταν μαθητής, συνεργάτης και μελετητής του Jacques Lacan, με την κορή μάλιστα του οποίου είναι παντρεμένος. Έχει ένα πολύ εκτεταμένο συγγραφικό, θεωρητικό και κλινικό έργο πάνω στην ψυχανάλυση της σχολής του Lacan.
Ψυχανάλυση της οικονομικής κρίσης
Ερώτηση: Όπως θα μας υπενθύμιζε η ετυμολογία, υπάρχουν διάφορες συγγένειες μεταξύ της λέξης ‘κρίση’ και της λέξης ‘κρίσιμος.’ Η κρίση παραπέμπει στη γνώμη ή την απόφαση, αλλά αποτελεί περισσότερο από κάθε τι άλλο ένα σημείο διακλάδωσης, όπως μια ασθένεια που μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο ή στη θεραπεία. Για τον ψυχαναλυτή, ποια είναι η έννοια της λέξης κρίση;
Jacques-Alain Miller: Ο ψυχαναλυτής είναι “φιλικός με την κρίση.” Η εισαγωγή στην ψυχανάλυση πάντοτε αποτελεί για το υποκείμενο μια κρίσιμη στιγμή, που ανταποκρίνεται σε μια κρίση ή ξεσκεπάζει μια κρίση. Μόνο, αφού αρχίσει, η ψυχανάλυση γίνεται μια σκληρή εργασία. Κρίση κλάματος; Περιμένετε μέχρι να περάσει. Κρίση αγωνίας, επίθεση πανικού; Ηρεμείτε. Κρίση τρέλας; Αποφεύγετε να την αρχίσετε.. Επιπλέον, κάθε συνεδρία είναι σαν μια μικρή κρίση, που περνά από παροξυσμό μέχρι να ξεκαθαρίσει. Κοντολογίς, υπάρχει κρίση με την ψυχαναλυτική έννοια, όταν η ομιλία, ο λόγος, οι λέξεις, τα σχήματα, οι τύποι, η ρουτίνα, όλοι οι συμβολικοί μηχανισμοί, αποδεικνύονται ξαφνικά ότι είναι αδύνατο να ελέγξουν το πραγματικό, που διαμορφώνεται όπως νά ’ναι. Η κρίση είναι το πραγματικό αχαλιναγώγητο, το αδύνατο να ελεγχθεί. Το ισοδύναμο, στον πολιτισμό, εκείνων των θυελλών, με τις οποίες η φύση περιοδικά υπενθυμίζει στην ανθρωπότητα την επισφάλειά της, την τρωτότητά της.
Ε.: Πώς ερμηνεύετε τον φόβο να χάσουμε χρήματα, τα χρήματά μας; Η συγκέντρωση χρημάτων είναι το ίδιο πράγμα για έναν μικρό αποταμιευτή, όπως για έναν δισεκατομμυριούχο;
JAM: Συμβαίνει τις τελευταίες βδομάδες να κουράρω έναν ασθενή, δισεκατομμυριούχο και μανιακό, ο οποίος συχνά μου ανακοίνωνε γελώντας ότι μόλις εκείνο το πρωί είχε κερδίσει ή χάσει ένα εκατομμύριο δολάρια σπεκουλάροντας με το συνάλλαγμα. Το κόστος της συνεδρίας ήταν γι’ αυτόν κάτι σαν ένα φιλοδώρημα, κάτι ανύπαρκτο. Κατέληξε να χρεοκοπήσει. Υπάρχουν όμως κι άλλοι τύποι δισεκατομμυριούχων, πιο συντηρητικοί, ακόμη και μίζεροι, και πιο ενημερωμένοι. Αλλά αν είσθε πραγματικά πλούσιοι, τότε μάλλον δεν μπορείτε να κάνετε ψυχανάλυση, γιατί δεν μπορείτε να πληρώσετε, δεν μπορείτε να δώσετε κάτι το σημαντικό για σας: η ψυχανάλυση γλιστρά από τα δάκτυλά σας όπως το νερό πάνω στα φτερά της πάπιας. Ο “μικρός αποταμιευτής”; Αν αποταμιεύεις ή μαζεύεις, σημαίνει ότι θυσιάζεις την επιθυμία, ή τουλάχιστον την αναβάλλεις. Το κουτί του Harpagon (του ήρωα του Μολιέρου) είναι το κουτί της απόλαυσης, αλλά της ψυχρής απόλαυσης. Το χρήμα είναι ένας σηματοδότης χωρίς σηματοδότηση, που σκοτώνει όλες τις σηματοδοτήσεις. Όταν αφιερώνεται κανείς στο χρήμα, η αλήθεια χάνει το νόημα, το μόνο που τότε έχει κανείς μπροστά του είναι μια παγίδα.
Ε.: Το δέλεαρ του κέρδους, η επιθυμία να στοιβάζεις μεγάλα χρηματικά ποσά, κάνουν κάτι το εξωπραγματικό. Μια τέτοια ώθηση προς τον πλούτο σχετίζεται με την ενόρμηση του θανάτου;
JAM: Ναι, η ώθηση της αποταμίευσης διαλογίζεται ανοιχτά το θάνατο, τον τρόμο της αρρώστιας, την επιθυμία της διαιώνισης μέσω των απογόνων. Υπάρχει όμως ακόμη κι η ώθηση του δανεισμού, αν μπορώ να το πω έτσι, με την κατανάλωση σαν την ύστατη συνέπειά της, η ασταμάτητη σπατάλη. Και μετά υπάρχει κι η ώθηση του χρήματος χάρη του χρήματος, η καθαρή ευχαρίστηση της αποθησαύρισης. Θάνατος, απόλαυση κι επανάληψη, αυτές είναι οι τρεις πλευρές μιας πυραμίδας, της οποίας η βάση δίνεται από την ασυνείδητη φύση του χρήματος: κι εδώ έχουμε να κάνουμε με το πρωκτικό αντικείμενο. Τι βλέπουμε αυτή τη στιγμή της αλήθειας για την οικονομική κρίση, στην οποίαν είμαστε; Ότι τίποτε δεν αξίζει, ότι το χρήμα είναι σαν τα σκατά! Εδώ βρίσκεται το πραγματικό, που αναστατώνει όλα τα λόγια. Κάποιοι το λένε, ευγενικά, “τα τοξικά κεφάλαια”.. Ο πάπας Βενέδικτος ο 6ος, πάντοτε οξύνους, έσπευσε αμέσως να επωφεληθεί από την οικονομική κρίση: “αποδεικνύει,” έλεγε, “ότι τα πάντα είναι μάταια κι ότι μόνο ο λόγος του Θεού ισχύει!”
Ε.: Η κρίση αυτή εμπεριέχει μια έντονη ψυχολογική διάσταση. Τι εξηγεί τις κινήσεις πανικού κι ιδιαίτερα τα τινάγματα στα χρηματιστήρια; Τι τα ξεκινά και πώς μπορούν να ηρεμήσουν;
JAM: Το σημείο του χρήματος έχει να κάνει με τη φαινομενικότητα, που εξαρτάται από τις κοινωνικές συμβάσεις. Το οικονομικό σύμπαν είναι μια αρχιτεκτονική φτιαγμένη από αποκυήματα της φαντασίας και το θεμέλιό της είναι αυτό που ο Lacan ονόμαζε “υποκείμενο που υποτίθεται ότι γνωρίζει,” ότι γνωρίζει το γιατί και το πώς. Ποιος παίζει αυτόν τον ρόλο; Το κοντσέρτο των αρχών, από όπου μερικές φορές βγαίνει κάποια φωνή, όπως, για παράδειγμα, του Alan Greenspan, στον καιρό του. Οι παίκτες της οικονομίας βασίζουν τη συμπεριφορά της σ’ αυτό. Η πλασματική και υπέρ-αναστοχαστική δομή κρατιέται από την “πίστη” στις αρχές, δηλαδή, μέσω της μεταβίβασης προς το υποκείμενο που υποτίθεται ότι γνωρίζει. Όταν το υποκείμενο αυτό παραπαίει, υπάρχει κρίση, διάλυση των θεμέλιων, που φυσικά εμπεριέχει και φαινόμενα πανικού. Όμως, το οικονομικό υποκείμενο, που υποτίθεται ότι γνωρίζει, ήδη ήταν εντελώς καταρρακωμένο, εξ αιτίας της απελευθέρωσης της αγοράς. Κι αυτό συνέβη, γιατί ο οικονομικός κόσμος πίστευε, ξεμυαλισμένος μέσα στην παράκρουσή του, ότι θα μπορούσε να τακτοποιήσει τα πράγματα χωρίς τη συνδρομή αυτών που υποτίθεται ότι γνώριζαν. Πρώτο, οι κτηματομεσιτικές αξίες αχρηστεύτηκαν. Δεύτερο, βαθμιαία όλα έγιναν σκατά. Τρίτο, υπάρχει μια γιγαντιαία αρνητική μεταβίβαση προς τις αρχές. Το ηλεκτροσόκ του σχέδιου Paulson/Bernanke εξαγριώνει τον κόσμο: η κρίση γίνεται κρίση εμπιστοσύνης και θα διαρκέσει μέχρις ότου ανοικοδομηθεί το υποκείμενο που υποτίθεται ότι θα γνωρίζει. Αυτό θα γίνει μακροπρόθεσμα με τη μορφή ενός νέου σύνολου συμφωνιών τύπου Bretton Woods, ενός συμβούλιου, στο οποίο θα ανατεθεί να μιλήσει την αλήθεια για την αλήθεια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου